در نواحی مختلف جهان و در قاره‌های گوناگون، یخچال‌های طبیعی متعددی با شاخص‌های گوناگون تقسیم‌بندی وجود دارند که پیش‌تر در مطالبی مانند «یخچال‌های طبیعی و انواع آن‌ها» و «آناتومی یک یخچال کوهستانی» به‌تفصیل بررسی کرده‌ایم. بخش گسترده‌ای از این یخچال‌ها در رشته‌کوه‌های آلپ جای گرفته‌اند. تمامی یخچال‌های طبیعی کوه‌های آلپ، از ویژگیهای خاص یخچال‌های دره‌ای (کوهستانی) برخوردارند و به‌عنوان میراثی گرانبها، نقش مهمی در جغرافیا، سیاست، اکوسیستم، تجارت، صنعت، دامداری و کشاورزی نواحی پیرامونی ایفا می‌کنند. با این‌حال، این میراث ارزشمند در نتیجه‌ی گرمایش روزافزون زمین، با روندی نگران‌کننده در حال پس‌رفت و نابودی است.
در این مقاله، با تمرکز بر مهم‌ترین یخچال‌های طبیعی در رشته‌کوه‌های آلپ اروپا، به بررسی موقعیت جغرافیایی، ویژگیهای مورفولوژیکی، اهمیت تاریخی و تهدیدات اقلیمی‌ای که این یخچال‌ها با آن‌ها مواجه‌اند، می‌پردازیم.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
توزیع جغرافیایی یخچال‌های آلپ
رشته‌کوه‌های آلپ اروپا با گستره‌ای بیش از ۱۲۰۰ کیلومتر از فرانسه تا اسلوونی، میزبان بیش از ۵۱۰۰ یخچال طبیعی فعال هستند. این یخچال‌ها عمدتاً در نواحی مرتفع و مرکزی آلپ متمرکز شده‌اند؛ جایی که مرکز تغذیه‌ی آن‌ها در ارتفاعات بلند قرار دارد و بارش برف، تبلور و دمای محیط به‌گونه‌ای است که امکان انباشت، فشرده‌سازی و تبدیل به یخ را فراهم می‌کند. بارش فراوان و دمای پایین در این نواحی، شرایط ایده‌آلی برای شکل‌گیری و پایداری یخچال‌ها به وجود می‌آورد، تا جایی که جریان یخ تا دامنه‌های پایین‌تر نیز گسترش می‌یابد. توزیع جغرافیایی یخچال‌های آلپ به شرح زیر است:
- سوئیس با بیش از ۱۴۰۰ یخچال، بیشترین تراکم یخچال‌ها را دارد. یخچال‌هایی چون آلِش (Aletsch)، فیش (Fiesch), گورنر (Gorner) و تسالین (Zinal) از مشهورترین آن‌ها هستند.
- فرانسه به‌ویژه در نواحی شامونی (Chamonix) در آلپ شمالی، میزبان یخچال‌هایی چون مرج (Mer de Glace) و یخچال آرژانتیر است.
- ایتالیا در مناطق تیرول جنوبی، دولومیت و وال دی آوستا، دارای یخچال‌هایی مانند میاتو (Miage) و ریزند (Rieserferner) است.
- اتریش با یخچال‌هایی مانند پاستورتسه (Pasterze) که بزرگ‌ترین یخچال اتریش است، سهم مهمی از یخچال‌های آلپ را در خود جای داده است.
- آلمان و اسلوونی دارای تعداد اندکی یخچال در ارتفاعات مرزی هستند که به دلیل ارتفاع کمتر و شرایط اقلیمی نامناسب‌تر، در معرض نابودی کامل قرار دارند.
۸ یخچال طبیعی مهم در کوه‌های آلپ
در ادامه، چند مورد از مهم‌ترین و گسترده‌ترین یخچال‌های طبیعی در آلپ فرانسه و سوئیس را به‌صورت خلاصه بررسی می‌کنیم:
یخچال بزرگ آلش (Aletsch Glacier) – سوئیس
یخچال بزرگ آلش (Aletsch Glacier) با طول بیش از ۲۳ کیلومتر و سطحی حدود ۸۲ کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین یخچال طبیعی رشته‌کوه‌های آلپ است. این یخچال در کانتون وله (Valais) سوئیس و در منطقه‌ی حفاظت‌شده‌ی یونِسکو (Jungfrau-Aletsch-Bietschhorn) واقع شده و از ارتفاعات یونگفراو و منطقه‌ی کونکوردیا تغذیه می‌شود. آلش، نمونه‌ای کلاسیک از یخچال دره‌ای کوهستانی است که نقش کلیدی در تغذیه‌ی رودخانه رون دارد و به‌دلیل عقب‌نشینی سریع در اثر گرمایش زمین، به‌عنوان یکی از نقاط حساس برای مطالعات اقلیمی در اروپا شناخته می‌شود.
یخچال گورنر (Gorner Glacier) – سوئیس
یخچال گورنر (Gorner Glacier)، دومین یخچال بزرگ آلپ، در نزدیکی زرمات سوئیس و در دامنه‌های کوه‌های ماترهورن و مونته‌روزا قرار دارد. این یخچال پیچیده با طولی بیش از ۱۲ کیلومتر و سطحی حدود ۵۵ کیلومتر مربع، از به‌هم‌پیوستن چند شاخه یخچالی تشکیل شده و یکی از دیدنی‌ترین و پژوهش‌محورترین یخچال‌های آلپ به‌شمار می‌رود. گورنر در دهه‌های اخیر به‌طور قابل توجهی عقب‌نشینی کرده و نشانه‌ی آشکاری از تغییرات اقلیمی است.
یخچال مرج (Mer de Glace) – فرانسه
یخچال مرج و یا دریای یخ (Mer de Glace) با طولی حدود ۷ کیلومتر و ضخامت نزدیک به ۲۰۰ متر، بزرگ‌ترین یخچال طبیعی فرانسه است که در دامنه‌ی شمالی مون‌بلان و در نزدیکی شهر شامونی قرار دارد. این یخچال از مناطق Leschaux و Géant تغذیه می‌شود و یکی از نخستین مکان‌هایی‌ست که برای مطالعات یخچال‌شناسی مدرن مورد استفاده قرار گرفته است. مرج دو گلاس به‌دلیل دسترسی آسان و چشم‌انداز باشکوهش، یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری و پژوهشی در آلپ به‌شمار می‌رود، اما در سال‌های اخیر با کاهش شدید حجم یخ و عقب‌نشینی قابل مشاهده روبه‌رو شده است.
یخچال بوسون (Glacier des Bossons) – فرانسه
یخچال بوسون (Glacier des Bossons) یکی از پویاترین و قابل‌مشاهده‌ترین یخچال‌های فرانسه است که در دامنه‌ی جنوبی مون‌بلان و بالای شهر شامونی قرار دارد. این یخچال از ارتفاعات بیش از ۴۸۰۰ متری سرچشمه می‌گیرد و یکی از طولانی‌ترین افت‌های عمودی در میان یخچال‌های آلپ را دارد. در دهه‌های گذشته، بوسون به‌شدت عقب‌نشینی کرده و یکی از نمونه‌های بارز اثرات گرمایش جهانی در آلپ شمرده می‌شود.
یخچال گراند جوراس (Grandes Jorasses Glacier) – فرانسه
یخچال گراند جوراس (Grandes Jorasses Glacier) در دامنه‌ی شرقی کوه گراند جوراس، یکی از قلل باشکوه رشته‌کوه مون‌بلان در مرز فرانسه و ایتالیا قرار دارد. این یخچال در ارتفاعات شامونی، در منطقه‌ای فنی و صخره‌ای شکل گرفته و به‌عنوان یکی از یخچال‌های فنی و نسبتاً دشوار برای کوهنوردی و صعودهای ترکیبی شناخته می‌شود. به‌دلیل موقعیت خاص و شیب زیاد، تغییرات اقلیمی بر این یخچال تأثیر قابل‌توجهی گذاشته‌اند و حجم آن در دهه‌های اخیر به‌طور چشمگیری کاهش یافته است.
یخچال آرژانتیر (Glacier d’Argentière) – فرانسه
یخچال آرژانتیر با طولی حدود ۹ کیلومتر، یکی از بزرگ‌ترین و فنی‌ترین یخچال‌های طبیعی فرانسه است که در دره‌ی شامونی و دامنه‌های شمال‌شرقی مون‌بلان قرار دارد. ساختار پیچیده‌ی آن با سراک‌ها و شکاف‌های عمیق، این یخچال را به میدانی مهم برای تمرین‌های فنی و پژوهش‌های اقلیمی تبدیل کرده است. در سال‌های اخیر، همانند بسیاری از یخچال‌های آلپ، با عقب‌نشینی چشمگیر مواجه شده است.
یخچال مورتراچ (Morteratsch Glacier) – سوئیس
یخچال مورتراچ (Morteratsch Glacier) یکی از طولانی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین یخچال‌های طبیعی در شرق سوئیس است که در منطقه‌ی انگادین و در نزدیکی سنت‌موریس، در کوه‌های برنینا واقع شده است. این یخچال با طولی حدود ۶ کیلومتر، از مرتفع‌ترین قله‌های شرق آلپ سرچشمه می‌گیرد. مورتراچ به‌دلیل عقب‌نشینی شدید طی دهه‌های اخیر، به نمادی از تغییرات اقلیمی در آلپ بدل شده و مسیر آموزشی و پیاده‌روی معروفی در کنار آن طراحی شده که تغییرات خط پسروی یخچال را به‌صورت مستند نمایش می‌دهد.
یخچال کورواچ (Corvatsch Glacier) – سوئیس
یخچال کورواچ (Corvatsch Glacier) در منطقه‌ی Engadin در کانتون گراوبوندن (Graubünden) سوئیس و در دامنه‌های کوه کورواج (Piz Corvatsch) قرار دارد. این یخچال در ارتفاعات بین ۲۵۰۰ تا ۳۴۰۰ متر گسترش یافته و بخشی از چشم‌انداز کوهستانی زیبای ناحیه‌ی سیلواپلانای سوئیس را تشکیل می‌دهد. کورواج از جمله یخچال‌های کوچک‌تر آلپ به‌شمار می‌رود، اما به‌دلیل دسترسی آسان، مجاورت با پیست‌های اسکی و چشم‌اندازهای کم‌نظیر، مورد توجه گردشگران، طبیعت‌دوستان و پژوهشگران است. روند ذوب و پسروی این یخچال در سال‌های اخیر شدت یافته است.
جمع‌بندی
یخچال‌های طبیعی رشته‌کوه‌های آلپ، با زیبایی‌های خیره‌کننده و اهمیت زیست‌محیطی خود، نمادی از شکوه و عظمت طبیعت هستند. این یخچال‌ها نه‌تنها به‌عنوان منابع حیاتی آب شیرین و گردشگری کوهستانی اهمیت دارند، بلکه نقشی کلیدی در مطالعات اقلیمی، تنظیم تعادل اکوسیستم‌های کوهستانی و حفظ ذخایر طبیعی ایفا می‌کنند. روند نگران‌کننده‌ی عقب‌نشینی و کاهش حجم این یخچال‌ها در نتیجه‌ی گرمایش زمین، زنگ خطری جدی برای آیندهٔ مناطق آلپ و فراتر از آن به‌شمار می‌رود.
حفاظت از این منابع ارزشمند، تنها با اقدام‌های بین‌المللی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، سیاست‌گذاری‌های محیط‌زیستی مؤثر و همچنین آگاهی‌بخشی به جوامع محلی، کوهنوردان و گردشگران ممکن است. این یخچال‌ها میراثی جهانی‌اند که باید برای نسل‌های آینده حفظ شوند؛ نه فقط به‌دلیل شکوه و عظمت طبیعی‌شان، بلکه به‌واسطه‌ی نقشی که در بقاء ما ایفا می‌کنند.
گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی
