در قسمت سوم از سلسله مطالب “عملیات نجات از شکاف یخی”، با روش‌های نجات از شکاف یخی و بیرون کشیدن کوهنورد سقوط کرده از داخل یک شکاف یخی و یا اصطلاحا بالاکشی آشنا خواهیم شد.
در قسمت اول این مبحث، “ترمز و توقف کامل” و “ایجاد کارگاه موقت” پس از سقوط یکی از همنوردان به داخل شکاف مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه و در قسمت دوم مطلب، به “ایجاد بازوی دوم برای کارگاه” و “بنا کردن یک کارگاه دوم” و سپس انتقال بار به کارگاه اصلی و “ایمن‌سازی یا پدگذاری لبه شکاف” پرداخته شد. در این مطلب، به بررسی “روش‌های مختلف برای بیرون کشیدن همطناب از شکاف یخی” خواهیم پرداخت. توصیه میشود پیش از ادامه، قسمت‌های اول و دوم این سلسله مطالب را مرور فرمایید.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
روش های سیستم بالاکشی نجات از شکاف یخی
پس از انجام مراحل ایمن‌سازی و انتقال وزن بر روی طناب و اطمینان از وضعیت همطناب سقوط کرده داخل شکاف، اکنون باید یک برنامه نجات تدوین شود. در اینجا سوال اصلی این است: آیا همطناب داخل شکاف توانایی تلاش برای نجات خود را دارد یا تیم بیرونی باید سیستم بالاکشی برای بیرون کشیدن او ایجاد کند؟ جواب این سوال را همطنابی که مدیریت عملیات نجات را به عهده دارد، پس از برقراری ارتباط با همطناب داخل شکاف تعیین خواهد کرد.
گزینه‌های پیش رو: گزینه های جایگزین، خود نجاتی و یا عملیات تیمی هستند.
پس از انتخاب بین روش خود نجاتی یا نجات تیمی، گروه باید از بین روش‌های مختلف یکی را انتخاب کند. عوامل مؤثر در این تصمیم‌گیری شامل وضعیت کوهنورد، تعداد نجات‌دهندگان، تجهیزات موجود، شرایط آب و هوایی، توپولوژی منطقه شکاف و هر متغیر دیگری است که بر ایمنی فرد داخل شکاف و ناجیان تأثیر می‌گذارد.
گزینه‌های جایگزین
در هنگام نجات از شکاف یخی، همیشه لازم نیست که کوهنورد سقوط کرده در شکاف از همان نقطه‌ای که سقوط کرده، بیرون آورده شود. خلاق باشید و هوشمندانه شرایط را بررسی کنید که آیا امکان پایین‌تر فرستادن و یا تغییر مکان او وجود دارد؟ آیا تاقچه یا لبه یخی محکمی در نزدیکی او وجود داشته باشد که بتواند او در آنجا قرار بگیرد، این اقدام میتواند از سندروم هارنس جلوگیری کند. همچنین ممکن است راه دیگری برای صعود در حمایت به قسمت دیگری از شکاف وجود داشته باشد که نجات او از آنجا آسان‌تر باشد. قبل از هر اقدامی، مطمئن شوید که کف شکاف محکم است. خلاقیت خوب است اما سرعت عمل در اینجا بهتر است.
خود نجاتی
اگر فرد سقوط کرده در شکاف یخی سالم باشد و توانایی لازم را داشته باشد، خود نجاتی (Self-Rescue) معمولاً ساده‌ترین و سریع‌ترین روش برای نجات است. مهمترین نکته مثبت این روش این است که به کوهنورد اجازه می‌دهد٫ فعال و گرم بماند. همجنین برای گروه‌های کوچک یا افرادی که قدرت بدنی کافی برای بالا کشیدن ندارند، خود نجاتی با صعود از طناب اصلی و ثابت ممکن است تنها گزینه ممکن باشد.
روش‌های مختلفی برای “صعود از طناب ثابت” وجود دارد که معمولاً با استفاده از طنابچه‌های پروسیک بلند و کوتاه انجام میشود. این روش‌ها به عنوان “پا تگزاسی” نزد کوهنوردان انگلیسی‌زبان یا “صعود شکل قورباغه” نزد آلپینیست‌ها و یا “صعود میمونی” نزد کوهنوردان ایرانی شناخته می‌شوند. همچنین، استفاده از ابزارهای قرقره یکطرفه مانند تی بلوک، روپ‌من، یومار و میکروتراکشن میتواند برای صرفه‌جویی در انرژی و افزایش سرعت عمل بسیار کمک‌کننده باشد.
صعود از طناب ثابت با استفاده از گره‌های اصطکاکی یکطرفه یکی از مهارت‌های ضروری در کوهنوردی فنی است که نیاز به تمرین سالانه دارد.
نجات تیمی
کوهنوردان در انتخاب روش‌های نجات تیمی چندین گزینه در دسترس دارند که هر کدام بنا به شرایط تیم و محیط مزایای خاص خود را دارند. عموماً کوهنورد سقوط کرده در شکاف یخی به‌وسیله یکی از روش‌های بالاکشی مستقیم ۱:۱ که به Brute Force معروف است یا از طریق سیستمهای قرقره ساده مانند زایل روله (seil rolle) (این روش در آلپ به روش اتریشی یا lose rolle نیز شناخته میشود) و یا از طریق یکی از سیستمهای قرقره مرکب که به فلاشن زوگ (Flaschenzug) معروف است (سیستم قرقره ۳:۱ یا Z Pully) یا سیستمهای قرقره ترکیبی مانند روش سوئیسی که در ایران به نام موفلاژ (Moflage) معروف است، از شکاف نجات پیدا می‌کند.
همچنین باید بدانیم در تمام سیستمهای بالاکشی قرقره ساده و مرکب، صرف نظر از نوع آن، نیاز به تعدادی کارابین، قرقره و یا کارابین قرقره و طنابچه اسلینگ پروسیک الزامی است. ابزارهای قرقره یکطرفه ابزارهایی هستند که کمک‌های بسیار مفیدی در سریع‌تر کردن، ایمن‌تر کردن و بهینه کردن این سیستم‌ها ارائه می‌دهند. همچنین در صورت لزوم میتوان فقط از کارابین نیز به جای قرقره استفاده کرد. اما باید بدانیم که کارابین‌ها اصطکاک بیشتری ایجاد می‌کنند و کشیدن طناب را سخت‌تر می‌کنند و بار روی سیستم کارگاه نیز افزایش می‌یابد.
روش کشش مستقیم یا نیروی خام
در روش کشش مستقیم یا نیروی خام (Brute Force) که در حقیقت یک کشش یک به یک (۱:۱) است از هیچ مزیت مکانیکی استفاده نمی‌شود. این روش زمانی مؤثر است که قدرت اعضای تیم بیرون از شکاف بیشتر از وزن کوهنورد سقوط کرده باشد یا گروه بزرگی متصل به طناب باشد. این روش سریع، ساده و با حداقل تجهیزات انجام میشود و نیاز کمتری به کمک از کوهنورد سقوط کرده دارد. بهترین عملکرد این روش زمانی است که چندین ناجی قوی بتوانند طناب را بکشند، به‌ویژه وقتی تیم در بخش مسطح یخچال یا پایین‌تر از کوهنورد سقوط کرده قرار دارد.
افراد متصل به طناب حمایت اصلی که از قدرت کافی برخوردارند و همچنان به طناب متصل هستند خود را در موقعیتی قرار می‌دهند که در صورت لغزش یا نیاز به استراحت، گره اصطکاکی (مانند پروسیک یا باخمان) طناب را که به کارگاه متصل است را نگه دارد. قبل از شروع به کشیدن، حلقه بک‌آپ (شکل هشت) از سیستم کارگاه باید باز شود. سپس اعضای تیم با کشیدن طناب یا حرکت قدم به قدم در جهت مخالف سقوط و با دور شدن از شکاف کار همنورد خود را از شکاف بیرون میکشند.
در این روش، ضروری است که یکی از افراد تیم نجات در تمام مدت کارگاه را تحت نظر داشته و گره اصطکاکی را به‌طور مداوم تنظیم کند. اگر تعداد کافی افراد در محل حضور داشته باشند، فرد دیگری میتواند در لبه شکاف بایستد و با کوهنورد سقوط کرده ارتباط برقرار کند.
تیم باید طناب را با سرعتی آهسته و یکنواخت بکشد، به‌ویژه زمانی که کوهنورد به لبه شکاف نزدیک میشود. اگر طناب در لبه شکاف گیر کند، ممکن است کوهنورد به دیواره شکاف کشیده شده و آسیب ببیند؛ در این مرحله، نجات‌دهندگان ممکن است از کوهنورد بخواهند که با استفاده از تبر یخ، خود را به بالای لبه بکشد.
سیستم قرقره روش زایل روله (سیستم قرقره ساده)
زایل روله یک اصطلاح آلمانی به معنی “قرقره طناب” است (زایل = طناب، روله = قرقره). این روش سیستم قرقره در ایران
به نام زایل روله (seil rolle) شناخته میشود، اما در میان آلپینیست‌ها به روش اتریشی یا Lose Rolle معروف است. از همین رو، در اینجا از هر دو نام استفاده می‌کنم.
در صورتی که به اندازه کافی طناب در اختیار داشته باشیم و فرد داخل شکاف در صحت و سلامت کامل باشد و همچنین طناب سقوط تحت تأثیر فشار وارد شده در لبه شکاف فرو رفته باشد، و اگر تعداد ناجیان یا قدرت بدنی آنها کافی باشد، روش قرقره ساده زایل روله که یک سیستم قرقره مرکب (۲:۱) است، احتمالاً اولین انتخاب برای نجات همنورد داخل شکاف خواهد بود. این سیستم ساده و کارآمد به دلیل استفاده از ادامه طناب اصلی یا یک طناب دیگر، فارغ از اینکه طناب حمال چقدر لبه شکاف را بریده باشد، عملی میشود. لازم به ذکر است که طول طناب موجود باید حداقل دو برابر فاصله از کارگاه تا کوهنورد سقوط کرده در شکاف باشد.
پس از ایجاد کارگاه و ایمن‌سازی لبه شکاف، هم‌طنابان ناجی می‌توانند ادامه طناب اصلی یا یک طناب مجزا دیگر را که به کارگاه متصل است، به صورت یک حلقه متحرک با یک کارابین و قرقره ساده یا یکطرفه به داخل شکاف بفرستند. کوهنورد داخل شکاف این کارابین را به هارنس خود متصل می‌کند. اکنون یک حلقه طناب متحرک و آزاد ایجاد شده است و کوهنورد داخل شکاف میتواند پیش از شروع عملیات کشش، با ایجاد یک گره اصطکاکی روی طناب اصلی و اتصال آن به کوله‌پشتی و انتقال وزن کوله بر روی آن، به ناجیان خود در عملیات بالا کشی کمک کند.
از آنجا که مکانیک روش قرقره ۲:۱ باعث اعمال کشش بار به‌صورت مستقیم و با کمترین شکستگی میشود، سرعت بالا کشیدن فرد داخل شکاف بسیار سریع و مستقیم است. این روش به ناجیان پرقدرت و حداقل سه یا چهار نفر برای بالا کشیدن نیاز دارد. همچنین، کوهنورد سقوط کرده باید از سلامت فیزیکی و روحی برخوردار باشد تا بتواند با حداقل یک دست، با کشیدن طناب، در عملیات بالاکشی خود کمک مؤثری داشته باشد.
سیستم قرقره روش فلاشن زوگ
اصطلاح فلاشن زوگ برگرفته شده از یک کلمه آلمانی (Flaschenzug) است و ریشه در اصطلاحات فیزیکی برای سیستم های مختلف قرقره مرکب دارد.
روش فلاشن زوگ که یک سیستم قرقره ۳:۱ است در شرایطی که کوهنورد سقوط کرده نمی‌تواند خود در نجات کمک کند و یا تعداد همطناب ناجی کم است و یا آنها از قدرت فیزیکی مورد نیاز برخوردار نیستند، به احتمال بسیار زیاد گزینه مناسبی است.
این سیستم قرقره ملقب به فلاشن زوگ با استفاده از دو قرقره، مزیت مکانیکی افزایش سه‌برابری را برای تیم‌های کوچک کوهنوردی به ارمغان میاورد. از انجا که این سیستم میتواند بدون کمک از کوهنورد سقوط کرده تنظیم و اجرا شود، برای نجات افراد بی‌هوش بسیار مفید است.
این سیستم معمولاً بر روی خود طناب حادثه ایجاد و استفاده میشود و به تجهیزاتی مانند دو قرقره و چندین کارابین و یا کارابین های حاوی قرقره مانند کولت و دو اسلینگ طنابچه پروسیک نیاز دارد. استفاده از ابزارهای قرقره یکطرفه به‌جای قرقره ساده و ابزارهای تی بلوک یا روپ من بجای طنابچه پروسک در سرعت و اطمینان عملیات بسیار کمک‌کننده هستند.
برای جلوگیری از طولانی شدن این مطلب، مراحل اجرای این روش را در مطلبی دیگر بررسی خواهیم داد.
سیستم قرقره روش فلاشن زوگ مرکب
این سیستم قرقره نوع مرکب و پیشرفته تر روش فلاشن زوگ است و در مواقعی که وزن فرد داخل شکاف بسیار بیشتر از قدرت فیزیکی ناجیان است استفاده میشود. در این سیستم با ایجاد یک محور بازوی قرقره بیشتر و ایجاد تغییر جهت کشش آن را از یک سیستم ۳:۱ ارتقاه داد و از لحاظ نظری (تئوری) به قدرت کشش یک سیستم قرقره ۵:۱ میرساند. البته در صورت استفاده از کارابین بجای قرقره و بدلیل ایجاد اصطکاک روی طناب عملا کم تاثیر خواهد شد.
نکته: هنگام استفاده از سیستمهای قرقره مرکب در صورتی که فرد سقوط کرده داخل شکاف به هوش نیست٫ در حین بالا کشی و نزدیک شدن او به لبه شکاف برای جلوگیری از آسیب بیشتر به او کمال دقت را داشته باشید. سیستمهای بالاکشی مرکب در عین اینکه از سرعت کمتری برای بالاکشی برخوردارند اما قدرت باور نکردنی به همراه دارند.
سیستم قرقره روش سوئیسی
از آنجا که این روش اولین بار توسط امدادگران بخش فرانسوی‌زبان سوئیس ابداع و معرفی شد، این سیستم قرقره در مناطق آلپ و بین آلپینیست‌ها و امدادگران آلپ به “سیستم بالاکشی روش سوئیسی” مشهور شد. در ایران، این سیستم به نام “موفلاژ” شناخته میشود. موفلاژ اصطلاحی فرانسوی برای زایل روله و فلاشن زوگ در زبان آلمانی و قرقره در زبان فارسی و پولی در زبان انگلیسی است.
در این روش برای افزایش قدرت کشش یک سیستم قرقره ۳:۱ میتوان با افزودن یک کارابین و یک طنابچه به طول ۵ تا ۸ متر آن را به یک یک سیستم قرقره مرکب کارآمدتر تبدیل کرد و از لحاظ نظری (تئوری) به قدرت یک سیستم قرقره ۵:۱ دست یافت.
از آنجا که این سیستم میتواند بدون کمک کوهنورد سقوط‌کرده تنظیم و اجرا شود، برای نجات افراد بی‌هوش بسیار مفید است.
این سیستم معمولاً بر روی خود طناب حادثه ایجاد و استفاده میشود و به تجهیزاتی مانند طنابچه انفرادی ۵ تا ۸ متر٫ یک یا دو قرقره، کارابین پیچ و یا کارابین قرقره و دو حلقه طنابچه پروسیک نیاز دارد. استفاده از ابزارهای قرقره یکطرفه مانند اسپاک و یا میکروتراکشن به جای قرقره ساده و همچنین ابزارهای تی بلوک یا روپ‌من در افزایش سرعت و اطمینان عملیات بسیار مؤثر هستند.
سیستم قرقره روش موفلاژ مرکب
این سیستم قرقره نوع مرکب و پیشرفته تر همان روش ملقب به روش بالاکشی روش سوئیسی است که در مواقعی که وزن فرد متصل به طناب و داخل شکاف بسیار بیشتر از قدرت فیزیکی ناجیان است استفاده میشود. در این سیستم با ایجاد یک محور بازوی قرقره دیگر به روی طناب اصلی و بدون تغییر جهت اعمال کشش میتواند یک سیسم قرقره مرکب با قدرت کشش بیشتر را در اختیار ناجیان قراردهد.
برای ایجاد این سیستم پس از ایجاد یک فلاشن زوگ ساده ( ۳:۱) با اتصال یک ابزار یکطرفه روی طناب اصلی پس قرقره متصل به کارگاه و اتصال این محور جدید توسط طنابچه انفرادی ۵ تا ۸ متری و عبور آن از کارابین ابزار یکطرفه یا طنابچه پروسیک محور اول نزدیک شکاف و سپس عبور طناب اصلی از کارابین متصل به سر دیگر طنابچه عملا یک سیستم قرقره مرکب باب قدرت تئوری نظری یک سیستم قرقره ۵:۱ دست یافت و انرا به یک سیستم قرقره کارآمدتر تبدیل کرد.
نکته: هنگام استفاده از سیستمهای قرقره مرکب در صورتی که فرد سقوط کرده داخل شکاف به هوش نیست٫ در حین بالا کشی و نزدیک شدن او به لبه شکاف برای جلوگیری از آسیب بیشتر به او کمال دقت را داشته باشید. سیستمهای بالاکشی مرکب در عین اینکه از سرعت کمتری برای بالاکشی برخوردارند اما قدرت باور نکردنی به همراه دارند.
گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی