به عنوان یک کوهنورد، کوه‌پیما، طبیعت‌گرد و یا فعال در فضای باز، احتمالاً با نام گورتکس آشنا هستید یا در تجهیزات خود از محصولاتی استفاده می‌کنید که از پارچه‌های گورتکس ساخته شده‌اند. و یا این سوال برایتان مطرح است که گورتکس چیست؟ در این مقاله، به بررسی دقیق ویژگیهای گورتکس، نحوه عملکرد این غشای تنفس‌پذیر و ضدآب، انواع مختلف پارچه‌های گورتکس و نکات مهم مرتبط با آن می‌پردازیم.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
گورتکس (GORE-TEX) چیست؟
گورتکس نام تجاری غشای میکروپور (غشای تنفس‌پذیر و ضد نفوذ آب) است که توسط شرکت W. L. Gore & Associates تولید میشود و از پلی‌تترافلوئورواتیلن (PTFE) کشیده‌شده یا گسترش‌یافته (ePTFE) ساخته شده است. این غشا ضد باد، ضد آب و در عین حال تنفس‌پذیر است؛ با این حال، هنگام فعالیت‌های شدید، میزان تنفس‌پذیری آن محدود میشود. این غشا تقریباً دارای ۱.۳ میلیارد منفذ در هر سانتی‌متر مربع است؛ منافذی که قطرشان ۲۰ هزار بار کوچکتر از قطره آب، اما حدود ۷۷۰ برابر بزرگتر از مولکول بخار آب است. این ویژگی‌ها باعث میشود که آب باران به داخل نفوذ نکند، اما بخار آب از آن عبور کند. به دلیل این خصوصیات، گورتکس برای تولید لباس‌های فضای باز، ورزشی، تفریحی و ایمنی کاربرد دارد.
فرآیند تولید غشا
در سال ۱۹۶۹، رابرت دبلیو گور به‌طور کاملاً تصادفی در حین آزمایش روی محصولی دیگر کشف کرد که کشش سریع PTFE نه‌تنها آن را از بین نمی‌برد، بلکه آن را به لایه‌ای مستحکم و پرمنفذ تبدیل می‌کند. این کشف، نقطه شروع توسعه بسیاری از محصولات مبتنی بر ePTFE در این شرکت شد.
این فرآیند که به “پاستن اکستروژن” معروف است، شامل ترکیب گرانول‌های PTFE با یک روان‌کننده و حرارت دادن آن تا ۳۲۷ درجه سانتی‌گراد (نقطه ذوب PTFE) است. پس از خارج کردن روان‌کننده، فیلم PTFE به‌صورت تک‌محوری یا دو‌محوری کشیده میشود تا ساختار میکروپوری آن شکل بگیرد.
نحوه عملکرد گورتکس
غشای ePTFE به دلیل ساختار گازی و شبکه‌ای‌اش با مقدار کمی پلیمر قابل تولید است. به‌طوری که قطرات آب حدود ۲۰ هزار برابر بزرگتر از منافذ این غشا هستند و همین موضوع باعث میشود که در برابر آب و باد مقاوم باشد. با این حال، رطوبت بدن به شکل بخار آب از آن عبور می‌کند.
پارچه‌های گورتکس در زمان معرفی در سال ۱۹۷۶، اولین نوع پارچه‌های ضد آب و ضد باد با قابلیت عبور بخار آب بودند که به خروج عرق و تنظیم دمای بدن کمک می‌کردند. برای کاربردهایی که نیازمند دوام و تنفس‌پذیری بیشتر هستند، نسخه‌های دیگری مانند گورتکس-XCR در سال ۲۰۰۰ معرفی شد که اکنون با نام گورتکس Pro Shell شناخته میشود.
تولید لایه‌های لمینت گورتکس
در فرآیند تولید لایه‌های چندلایه گورتکس، غشای ePTFE به‌طور دائم و انعطاف‌پذیر با پارچه‌هایی مانند پلی‌استر یا پلی‌آمید ترکیب میشود. این لایه‌ها به لباس‌های مختلف تبدیل می‌شوند و درزهای آنها با نوارهای مخصوص مهر و موم میشود.
انواع ساختارپارچه گورتکس:
– ساختار ۲ لایه
در این ساختار، غشای گورتکس فقط به لایه خارجی پیوند داده میشود و از آن به‌عنوان آستر استفاده میشود.
– ساختار ۳ لایه
در این روش، غشای گورتکس بین دو لایه (یک آستر داخلی و یک پارچه خارجی) قرار می‌گیرد که دوام بیشتری به پارچه می‌بخشد و برای استفاده‌های سنگین‌تر مناسب است.
– ساختار Z-Liner
در این ساختار، غشای گورتکس به پارچه‌ای سبک متصل میشود و به عنوان آستر بین لایه‌های داخلی و خارجی کاپشن قرار می‌گیرد. این ساختار برای پوشاک زمستانی و پیچیده به کار می‌رود.
انواع پارچه‌های مجهز به غشای گورتکس
چندین نوع مختلف از محصولات گورتکس در بازار وجود دارد که هر کدام برای کاربردهای متفاوتی طراحی شده‌اند. این محصولات شامل موارد زیر هستند:
۱. GORE-TEX Windstopper: این نوع از غشای گورتکس تنها به‌عنوان بادگیر عمل می‌کند و برخلاف دیگر غشاهای گورتکس ضدآب نیست، اما حفاظت خوبی در برابر باد ارائه می‌دهد.
۲. Gore-Tex Soft Shell: این نوع دارای سه لایه است و آستر داخلی آن از جنس فلیس یا فلانل است که برای فصل‌های سرد مناسب است. نسبت به Hardshell صدای کمتری ایجاد می‌کند، اما به دلیل ساختار ضخیم‌تر، قابلیت تنفس محدودتری دارد.
۳. GORE-TEX Performance Shell: غشا و پارچه بیرونی این محصول به‌هم متصل هستند و آستر جداگانه‌ای دارند. این نوع به‌دلیل راحتی بالا و تهویه مناسب مشهور است.
– ویژگی‌ها: مقاوم در برابر آب و باد، قابلیت تنفس بالا.
– کاربرد: مناسب برای استفاده روزمره و فعالیت‌های متنوع در فضای باز، مانند پیاده‌روی و کمپینگ.
۴. GORE-TEX Pro: این نوع با یک لایه ترکیبی از غشا، پارچه بیرونی و آستر داخلی طراحی شده و ساختار سخت‌تری دارد که صدای خاصی تولید می‌کند.
– ویژگی‌ها: مقاومت بالا در برابر سایش و پارگی، ضدآب، بادوام و تنفسی.
– کاربرد: مناسب برای فعالیت‌های سنگین و شرایط آب و هوایی سخت مانند کوهنوردی و صعودهای فنی.
۵. GORE-TEX Active: در این نوع، آستر و غشا در هم ادغام شده‌اند که تنفس‌پذیری بالاتر و وزن کمتری به همراه دارد و راحتی بیشتری برای استفاده مستقیم روی پوست فراهم می‌کند.
– ویژگی‌ها: سبک‌وزن، تنفس‌پذیری فوق‌العاده بالا، ضدآب.
– کاربردایده‌آل برای فعالیت‌های پرتحرک مانند دویدن، دوچرخه‌سواری و اسکی.
۶. GORE-TEX Paclite: در این نوع، غشا از داخل با یک لایه محافظ تنفس‌پذیر پوشیده شده و بسیار سبک و قابل‌حمل است؛ هرچند در برابر سایش مقاومت کمتری دارد.
– ویژگی‌ها: سبک‌وزن، قابل جمع و جور، ضدآب و باد.
– کاربرد: مناسب برای سفرهای کوتاه و فعالیت‌هایی که نیاز به وزن و حجم کم دارند.
۷. GORE-TEX SHAKEDRY: این نوع بدون لایه بیرونی استاندارد طراحی شده است و ضدآب بودن بالایی دارد، در عین حال بسیار سبک‌وزن و تنفس‌پذیر است.
– ویژگی‌ها: مقاوم در برابر آب بدون نیاز به لایه بیرونی، سبک‌وزن، تنفس‌پذیری بالا.
– کاربرد: برای فعالیت‌های شدید و پرانرژی در هوای بارانی و مرطوب مناسب است.
نگهداری
به توصیه شرکت گور، تولیدکننده غشا و پارچه‌های گورتکس، نکات مهمی برای نگهداری صحیح محصولات ارائه شده است. از آنجا که منافذ موجود در لباس‌های گورتکس ممکن است با باقی‌مانده‌های پودر شوینده مسدود شوند، این شرکت توصیه می‌کند از شوینده‌های مایع و مخصوص مورد تأیید خود استفاده کنید. همچنین، برخی از پوشاک دارای غشای گورتکس ممکن است به خشک‌کن حساس باشند، بنابراین لازم است که در مورد شستشو و نگهداری محصولات گورتکس به دستورالعمل‌های تولیدکنندگان آن پوشاک مراجعه کنید. این توصیه‌ها به افزایش دوام و عملکرد بهتر لباس‌های گورتکس کمک می‌کند.
سایر کاربردها
در پزشکی، از ایمپلنت‌ها و مواد پوششی گورتکس برای جراحی‌های قلب و عروق و درمان زخم‌های عمیق استفاده میشود. همچنین در صنعت هوافضا٫ دریا نوردی نیز محصولات پیشرفته ای از گورتکس استفاده میشود.
انتقادات
مانند سایر مواد حاوی هالوژن، دفع گورتکس ممکن است دشوار باشد. ویژگیهای گورتکس تنها زمانی مؤثر است که محیط بیرون به‌مراتب سردتر یا خشک‌تر از محیط داخلی باشد و تفاوت فشار بخار کافی وجود داشته باشد. این شرایط معمولاً در زیر بندهای کوله‌پشتی یا در هوای مرطوب و گرم برقرار نیست.
ترکیبات فلوروکربنی کوتاه و بلند زنجیر موجود در این ماده، برای محیط زیست و سلامت مضر هستند و می‌توانند سرطان‌زا و جهش‌زا باشند. شرکت سازنده اعلام کرده بود که تا پایان سال ۲۰۲۳ از ترکیبات بلند زنجیر PFAS استفاده نخواهد کرد، اما این هدف تا پایان سال ۲۰۲۵ به تعویق افتاد.
رقبا
شرکت گور و پارچه‌های گورتکس با رقبای قدرتمندی مانند Sympatex و eVent در بازار پوشاک و تجهیزات ضدآب مواجه هستند. Sympatex با ساختار بدون منفذ، گزینه‌ای قابل بازیافت و سازگار با محیط‌زیست ارائه می‌دهد که ضدآب و ضدباد است. eVent نیز با فناوری تهویه داینامیک، بخار رطوبت را سریع‌تر خارج کرده و برای فعالیت‌های فیزیکی شدید مناسب است.
Hipora نیز از دیگر غشاهای ضدآب و تنفسی است که بیشتر در دستکش‌ها و محصولات سبک‌تر استفاده میشود. در حالی که هر کدام از این برندها ویژگیهای خاص خود را دارند، گورتکس به دلیل دوام و عملکرد اثبات‌شده‌اش همچنان انتخاب اصلی بسیاری از علاقه‌مندان به فعالیت‌های فضای باز است.
جمع‌بندی
گورتکس با ترکیب ویژگیهای ضدآب، ضدباد و تنفس‌پذیری، یکی از محبوب‌ترین گزینه‌ها در تولید پوشاک و تجهیزات فضای باز است. این غشا با داشتن انواع مختلف، امکان انتخاب مناسب برای هر نوع فعالیت فضای باز و ماجراجویی را فراهم می‌کند. رعایت اصول نگهداری گورتکس به شما کمک می‌کند تا از ماندگاری و کارایی آن برای مدت طولانی‌تری لذت ببرید.
اگر تجربه‌ای از استفاده از پوشاک گورتکس دارید، در قسمت نظرات با من به اشتراک بگذارید!
گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی
