نخ بهمن (avalanche cord) یکی از ابتکارات ساده و کم هزینه و گاهی کارآمد برای مدیریت مخاطرات در دامنه های بهمن خیز کوهستان است. این ابزار با طراحی خاص خود امکان شناسایی موقعیت فرد هنگام وقوع بهمن را فراهم می‌کند. این وسیله ساده در فصل زمستان، هنگام عبور از دامنه‌ها یا شیب‌های مستعد بهمن با حجم زیاد برف انباشته، اهمیت ویژه‌ای دارد؛ به‌ویژه زمانی که عبور از این مناطق ضروری باشد. در شرایطی که تیم‌های کوهنوردی به ابزارهای مدرن مانند ترانسیور یا رکو دسترسی ندارند، این ابزار سنتی می‌تواند به‌عنوان راهکاری ساده برای مدیریت خطرات ناشی از بهمن مورد استفاده قرار گیرد.
ویژگی‌ها و مشخصات نخ بهمن
نخ بهمن به دلیل ترکیب خاص مواد اولیه و طراحی کاربردی، ابزاری مناسب برای استفاده در شرایط سخت کوهستانی است. ویژگیهای اصلی این ابزار عبارت‌اند از:
- مواد سازنده: نخ بهمن از الیاف مقاومی مانند ترکیب ابریشم و نایلون تولید می‌شود. در سال‌های اخیر، سازندگان مواد پرلون را نیز به ترکیبات آن اضافه کرده‌اند. این ترکیبات باعث می‌شوند نخ سبک، انعطاف‌پذیر و مقاوم در برابر کشش‌های شدید باشد.
- طراحی رنگی: برای افزایش دید در برف، نخ بهمن معمولاً به رنگ‌های روشن مانند قرمز یا سبز فسفری تولید می‌شود.
- طول استاندارد: طول نخ بهمن معمولاً بین ۲۰ تا ۲۵ متر است و ضخامت آن حدود ۳.۵ میلی‌متر می‌باشد.
- نشانه‌گذاری متراژ: بر روی نخ بهمن، در فواصل معین غلاف‌های فلزی ضد زنگ نصب شده‌اند. این غلاف‌ها با فلش‌های جهت‌دار و اعداد متراژ مشخص شده‌اند تا امدادگران بتوانند مسیر نخ و محل تقریبی فرد مدفون در بهمن را سریع‌تر شناسایی کنند.
- حلقه‌های اتصال: دو سر آن به حلقه‌هایی مجهز شده است که اتصال به کارابین را آسان می‌کند. این ویژگی استفاده از نخ بهمن را برای اتصال به بدن و افزایش طول آن در مواقع نیاز ساده می‌کند.
نحوه استفاده از نخ بهمن
قبل از عبور از مناطق مستعد بهمن، باید آماده‌سازی‌های لازم را انجام گیرد. اعضای تیم، با آگاهی از خطر احتمالی، فاصله مناسبی از یکدیگر حفظ کرده و در ناحیه‌ای امن مستقر می‌شوند. فردی که قصد عبور دارد، ابتدا نخ را از نظر سلامت و عدم وجود گره در آن و جهت فلش های علامت گزاری را بررسی کرده و سپس یک سر آن را به کمر یا پای خود متصل می‌کند. دو روش اصلی برای استفاده از نخ بهمن عبارت‌اند از:
روش دم موشی
در این روش، کاربر یک سر نخ را در جهت علامت‌گذاری‌شده به خود متصل می‌کند و باقی نخ را آزادانه روی برف پشت سر خود رها می‌کند تا هنگام پیمایش به‌صورت خودکار کشیده شود. برخی از اسکی‌بازان برای افزایش کارایی، یک توپ کوچک شبیه توپ تنیس را به انتهای نخ متصل می‌کنند. این روش به‌ویژه برای عبور از مناطقی که دامنه‌های دو طرف آن مستعد ریزش بهمن هستند، بسیار مناسب است.
روش گوله نخ
در این روش، نخ بهمن به شکل گوله جمع شده و در دست فرد نگه داشته می‌شود. کاربر یک سر آن را به کمر یا پای خود متصل می‌کند و در صورت وقوع بهمن، گوله نخ در دست را رها می‌کند. گوله بودن نخ احتمال شناور ماندن آن را افزایش می‌دهد و شناسایی مسیر فرد را برای امدادگران ساده‌تر می‌کند.
مزایا و معایب نخ بهمن
مزایا:
- سبک و قابل حمل: به دلیل وزن کم و طراحی ساده به‌راحتی در کوله‌پشتی یا جیب جا می‌شود.
- قیمت مقرون‌به‌صرفه: هزینه آن در مقایسه با ابزارهای مدرن مانند ترانسیور یا کوله‌پشتی‌های ایربگ بسیار کمتر است.
- عدم نیاز به تکنولوژی: این ابزار نیازی به باتری یا سیستم‌های الکترونیکی ندارد و در هر شرایطی قابل استفاده است.
- استفاده آسان: برای کاربران مبتدی نیز مناسب است و به آموزش پیچیده نیاز ندارد.
- کمک به شناسایی: در شرایط خاص، می‌تواند مسیر فرد مدفون در بهمن را نشان دهد.
معایب:
- کارایی محدود: تنها در بهمن‌های کم‌عمق عملکرد خوبی دارد و در بهمن‌های عمیق اغلب مدفون می‌شود.
- احتمال پاره شدن: در شرایطی خاص ممکن است آسیب ببیند یا پاره شود.
- عدم اطمینان کامل: آزمایش‌ها نشان داده‌اند که تنها در درصد محدودی از موارد روی سطح برف باقی می‌ماند.
- قدیمی بودن فناوری: با پیشرفت ابزارهای مدرن، استفاده از آن به‌عنوان یک ابزار اصلی کاهش یافته است.
- مدفون شدن در برف: در بهمن‌های عمیق، اغلب زیر حجم زیادی از برف دفن می‌شود و کارایی خود را از دست می‌دهد.
تاریخچه استفاده از نخ بهمن
نخ بهمن یکی از ابزارهای ابتدایی ایمنی در کوهستان بود که ابتدا توسط در جنگ‌های مناطق تیرول مورد استفاده قرار گرفت. این ابزار به دلیل طراحی ساده و قابلیت حمل آسان، به سربازان کمک می‌کرد تا در هنگام سقوط بهمن موقعیت یکدیگر را شناسایی کنند.
سربازان در جنگ‌های جهانی، به‌ویژه در مناطق کوهستانی تیرول و آلپ، برای اولین بار از این وسیله استفاده کردند. در سال ۱۹۱۵، این ابزار به‌عنوان بخشی از تجهیزات استاندارد سربازان ارتفاعات در ارتش اتریش معرفی شد. هدف اصلی، نجات سریع‌تر سربازان مدفون در بهمن و حفظ ایمنی در مناطق پرخطر برفی بود. در دوره پس از جنگ، نخ بهمن به تجهیزات کوهنوردان و اسکی‌بازان اضافه شد و تا دهه ۱۹۸۰ به‌طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گرفت.
در دهه ۱۹۷۰، پژوهش‌های بیشتری در آزمایشگاه برف و بهمن سوئیس (SLF) با استفاده از آدمک‌های مصنوعی انجام شد. نتایج این آزمایش‌ها نشان داد که نخ بهمن تنها در ۴۰ درصد موارد روی سطح برف باقی می‌ماند، در حالی که در ۶۰ درصد موارد دیگر، به‌طور کامل مدفون می‌شد یا کارایی خود را از دست می‌داد. این یافته‌ها در سمپوزیوم بهمن‌شناسی سال ۱۹۷۵ به‌طور رسمی ارائه شد و تأکید گردید که نخ بهمن ابزاری غیرقابل‌اعتماد برای ایمنی در برابر بهمن است. از میان ۲۰۴۲ قربانی بهمن که در آن زمان مورد بررسی قرار گرفتند، تنها در ۷ مورد استفاده از نخ بهمن گزارش شده و در این موارد نیز نتایج مطلوب محدود بوده است.
آمارها و تحقیقات سبب شد تا به تدریج ابزارهای پیشرفته‌تری مانند ترانسیورهای بهمن، رکو، و کوله‌پشتی‌های مجهز به ایربگ جایگزین این ابزار سنتی شوند. امروزه، آنها تنها در شرایط خاص یا به‌عنوان یک ابزار جانبی استفاده می‌شود و بیشتر به‌عنوان بخشی از تاریخ ایمنی کوهنوردی شناخته می‌شود.
جمع‌بندی
نخ بهمن، با وجود محدودیت‌هایش، همچنان می‌تواند به‌عنوان ابزاری کمکی در کنار تجهیزات مدرن مورد استفاده قرار گیرد. این ابزار با طراحی ساده و هزینه پایین، شانس نجات در شرایط خاص را افزایش می‌دهد. با این حال، به دلیل محدودیت‌های آن، استفاده از ابزارهای پیشرفته‌تر به‌ویژه در شرایط خطرناک‌تر توصیه می‌شود.
گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی
