هارنس کوهنوردی٫ صندلی فرود و صعود و یا هارنس صعود (Climbing Harness) که گاهی به آن صندلی سنگنوردی٫ حمایل سنگنوردی ویا تونیک سنگنوردی هم گفته میشود، یکی از تجهیزات ایمنی ضروری در فعالیت‌های کوهنوردی فنی و شاخه‌های وابسته به آن مانند صخره‌نوردی، دیواره‌نوردی، یخنوردی، غارنوردی و دره‌نوردی محسوب میشود. این وسیله نقش مهمی در اتصال سریع و ایمن کاربر به سیستم‌های حمایت، طناب‌های صعود و فرود یا نقاط ثابت و متحرک ایفا می‌کند. در هنگام سقوط، نیروی وارده را به‌طور یکنواخت روی بدن توزیع کرده و از آسیب‌های جدی جلوگیری می‌کند.
در ادامه، به تعریف کلی هارنس کوهنوردی، انواع دسته‌بندی آن، نام و اجزای هارنس، تاریخچه پیدایش، لوازم جانبی، استانداردها و طول عمر هارنس کوهنوردی، نکات مراقبت و نگهداری، روش‌های بازرسی و بازنشستگی، و عوامل کاهش طول عمر این وسیله خواهیم پرداخت.
وظایف هارنس
وظیفه اصلی هارنس کوهنوردی: صرف‌نظر از مدل یا نوع کاربرد آن، توزیع فشار و شوک ناشی از سقوط بر روی بدن، به‌ویژه در اندام‌های تحتانی است. در طراحی هارنس‌های عمومی، فشار ناشی از سقوط معمولاً به‌گونه‌ای تقسیم میشود که ۶۰ درصد آن به اندام‌های تحتانی و ۴۰ درصد آن به ناحیه بالای استخوان‌های لگن منتقل شود. این تناسب باعث میشود که هارنس در کاهش آسیب‌ها و افزایش ایمنی بسیار کارآمد باشد.
وظیفه فرعی هارنس کوهنوردی: حمل ابزارهای صعود و فرود است که امکان دسترسی سریع و آسان به تجهیزات را برای کاربر فراهم می‌کند.
ویژگیهای مشترک هارنس‌های کوهنوردی
هارنس‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که یا برای استفاده عمومی در تمامی رشته‌های کوهنوردی و یا برای کاربردهای تخصصی در فعالیت‌های خاص مناسب باشند. با وجود تفاوت در طراحی برای کاربری‌های مختلف، تمامی هارنس‌ها ویژگیهای مشترکی دارند که آنها را به تجهیزاتی استاندارد و ضروری تبدیل کرده است. برخی از این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
- وزن کم: مناسب برای حمل آسان در مسیرهای طولانی.
- توزیع بهینه فشار: کاهش فشار وارده در هنگام سقوط و افزایش ایمنی.
- قابلیت تنظیم‌پذیری بندها: امکان تنظیم دقیق برای تطبیق با انواع فرم‌های بدن.
- دوام بالا: مقاومت در برابر شرایط سخت محیطی مانند سرما، رطوبت و سایش.
انواع دسته‌بندی هارنس
هارنس‌های کوهنوردی را می‌توان بر اساس مولفه‌های گوناگونی دسته‌بندی کرد. این دسته‌بندی‌ها به کاربران کمک می‌کنند تا هارنس مناسب برای نیازها و فعالیت‌های خود را انتخاب کنند. معیارهای اصلی شامل موارد زیر است:
از لحاظ ساختار
- نیم هارنس (Sit Harness): رایج‌ترین نوع، مناسب برای کوهنوردی و انواع زیر مجموعه آن.
- هارنس‌های تمام‌بدن (Full-Body Harness): مناسب برای مبتدیان، کودکان یا هنگام عملیات نجات و حمل مجروح یا صعود و فرودهایی که با کوله‌پشتی سنگین انجام میشود.
- هارنس سینه (Chest Harness) هارنسی که مانند جلیقه پوشیده میشود و معمولاً همراه با صندلی هارنس استفاده می‌گردد تا یک نقطه اتصال اضافی فراهم کند.
از لحاظ نوع فعالیت و محیط استفاده
- هارنس های کلاسیک که مصرف عمومی دارند و به عنوان همه فن حریف شناخته می‌شوند.
- هارنس‌های مخصوص صعودهای ورزشی یا سنگنوردی اسپرت
- هارنس‌های مخصوص دیواره‌نوردی.
- هارنس‌های مخصوص یخنوردی و درای تولینگ.
- هارنس‌های مخصوص کوهنوردی و اسکی کوهستان.
- هارنس‌های مخصوص دره‌نوردی و غارنوردی.
- هارنس‌های صنعتی و کار در ارتفاع و امداد و نجات
- هارنس سبک برای پیمایشهای بلند
همچنین هارنس‌هایی برای فعالیت‌های ورزشی تفریحی دیگری مانند پاراشوتینگ، پاراگلایدر، ویندسرفینگ، کایت‌سرفینگ، غواصی و غیره نیز تولید می‌شوند که در این متن و مقاله‌های دیگر به آنها نمی‌پردازم.
از لحاظ آناتومی
- هارنس‌های مردانه: طراحی شده برای تناسب با فرم بدن مردان.
- هارنس‌های زنانه: دارای طراحی ارگونومیک ویژه برای انطباق با ویژگیهای بدنی زنان، مانند کمربند پهن‌تر و طراحی خاص در حلقه های ران ها.
- هارنس‌های کودکان: تمام‌بدن و قابل تنظیم، مناسب برای ایمنی بیشتر کودکان.
ساختار و اجزای هارنس
هارنس کوهنوردی از مجموعه‌ای از بندها و اتصالات تشکیل شده که به دور کمر، ران‌ها و در برخی مدل‌ها، به دور سینه و شانه بسته می‌شوند. طراحی آن علاوه بر ایمنی، راحتی و کارایی را برای کاربر فراهم می‌کند.
- کمربند اصلی: وظیفه بسته شدن دور کمر و توزیع یکنواخت فشار را بر عهده دارد. این بخش به‌طور مستقیم وزن و نیرو را به سایر اجزای هارنس منتقل می‌کند.
- بندها و سگک‌های تنظیم: برای تنظیم دقیق کمربند اصلی و دو حلقه ران متناسب با بدن کاربر طراحی شده‌اند. این تنظیمات امکان تطبیق هارنس با اندازه و فرم بدن را فراهم می‌کنند.
- حلقه‌های ابزار: حلقه‌هایی کوچک که بر روی کمربند اصلی تعبیه شده‌اند و برای حمل تجهیزات مانند کارابین‌ها، ابزارهای حمایت و فرود استفاده می‌شوند.
- حلقه‌های ران: این حلقه‌ها در کنار کمربند اصلی قرار دارند و وظیفه تقسیم وزن و فشار را به بخش نشیمنگاه بر عهده دارند.
- حلقه‌های حمایت کمربند و حلقه ران (Tie-In Loops): حلقه‌هایی که برای عبور حلقه حمایت (Belay Loop) یا اتصال مستقیم طناب به هارنس طراحی شده‌اند.
- حلقه حمایت (Belay Loop): حلقه‌ای تسمه‌ای شکل که بخش کمربند و حلقه‌های ران را به یکدیگر متصل می‌کند. این حلقه، نقطه اصلی اتصال کارابین و ابزارهای حمایتی به هارنس است.
- بندهای اتصال کمربند به حلقه‌های ران: دو بند کشسان نازک که حلقه‌های ران را به کمربند متصل می‌کنند. این بندها حلقه‌های ران را در جای خود ثابت نگه می‌دارند، اما آزادی حرکت کافی را برای کاربر فراهم می‌کنند.
- پدگذاری‌ها: کمربند اصلی و حلقه‌های ران با پدگذاری طراحی شده‌اند تا راحتی بیشتری را برای کاربر فراهم کنند و نیروی وارده در نقاط تماس با بدن را جذب کنند.
تصویر اجزا یک هارنس کوهنوردی
استانداردهای ایمنی هارنس
هارنس‌های کوهنوردی باید با استانداردهای بین‌المللی مانند UIAA و CE مطابقت داشته باشند:
- UIAA 105: استاندارد فدراسیون بین‌المللی کوهنوردی برای مقاومت در برابر سقوط.
- EN 12277: استاندارد اروپایی تعیین‌کننده الزامات طراحی و تحمل بار.
- CE 0120: تطابق با مقررات ایمنی اتحادیه اروپا برای تجهیزات حمایتی.
تاریخچه هارنس در جهان و ایران
پیدایش هارنس‌های اولیه به دهه ۱۹۵۰ میلادی بازمی‌گردد، زمانی که نیاز به افزایش ایمنی در صعودهای فنی و کوهنوردی احساس شد. در ابتدا، از بندهای ساده برای اتصال به طناب استفاده می‌شد که با پیشرفت فناوری به مدل‌های امروزی با طراحی‌های ارگونومیک تبدیل شدند. ژان ایمینک، کوه‌نورد زن هلندی، از نخستین افرادی بود که در اواخر قرن نوزدهم مفهومی مشابه هارنس سنگنوردی را مطرح کرد.
در اوایل دهه ۱۹۶۰، نخستین هارنس‌های سنگنوردی مدرن در انگلستان توسط آلن واترهاوس، پاول سدون و تونی هوارد طراحی شدند. در سال ۱۹۷۰، کارخانه ترول هارنس دون ویلانز را برای اکسپدیشن رخ جنوبی آناپورنا تولید کرد که به‌سرعت به تولید انبوه رسید و محبوبیت جهانی یافت. هم‌زمان، در یوسمیتی آمریکا، سنگ‌نوردان کمربند سوامی (Swami Belt) را معرفی کردند که به‌مرور با اضافه شدن حلقه‌های پا و تکنولوژی دوخت، پایه طراحی هارنس‌های مدرن شد.
تاریخچه هارنس در ایران
کوهنوردان ایرانی نیز در ابتدا از روش‌های سنتی اتصال به طناب مانند گره بولین سینه، طنابچه انفرادی و تسمه‌های دستی‌ساز استفاده می‌کردند. در اواسط دهه پنجاه میلادی، نخستین هارنس‌های تجاری از برندهایی مانند کمپ و ادلوایس وارد ایران شدند. این مدل‌ها دارای نقطه ثقل بالاتر و بند شانه بودند که تا حدودی شوک سقوط را جذب می‌کردند اما فشار زیادی به ستون فقرات وارد می‌کردند.
در دهه شصت شمسی، با محدودیت‌های اقتصادی و دسترسی، هارنس‌های دست‌ساز و شخصی‌ساخت رایج شدند. این مدل‌ها، اگرچه از استانداردهای جهانی فاصله داشتند، اما نسبت به روش‌های سنتی اتصال مستقیم طناب، ایمنی بیشتری فراهم می‌کردند. با این حال، به دلیل طراحی غیراستاندارد، سقوط روی آنها همچنان دردناک و خطرناک بود.
امروزه، هارنس‌های کوهنوردی عمومی و تخصصی، مطابق با استانداردهای جهانی، به‌طور رسمی در ایران عرضه می‌شوند و کوهنوردان مبتدی و حرفه‌ای به مدل‌های متنوع و استاندارد دسترسی دارند.
لوازم جانبی برای هارنس
هارنس، به‌عنوان یکی از تجهیزات ایمنی اصلی در کوهنوردی و دیواره‌نوردی، به‌تنهایی ابزار کاملی برای انجام فعالیت‌های صعود است. با این حال، در شرایط خاص یا فعالیت‌های تخصصی، استفاده از لوازم جانبی مانند حلقه حمایل حمل ابزار، حلقه مخصوص حمل چکش و دریل، کارابین پلاستیکی مخصوص حمل پیچ یخ، و حمایل شانه (تورست) می‌تواند کارایی و راحتی بیشتری برای کوه‌نورد فراهم کند. این ابزارها به‌عنوان ادوات تکمیلی در کنار هارنس استفاده می‌شوند.
- حمایل حمل ابزار: برای توزیع وزن تجهیزات در صعودهای فنی و دیواره‌نوردی و کاهش فشار بر هارنس استفاده میشود.
- حلقه مخصوص حمل چکش و دریل: امکان حمل ابزارهای سنگین را فراهم می‌کند.
- کارابین پلاستیکی مخصوص حمل پیچ یخ (کریتول): برای حمل ایمن پیچ‌های یخ و اتصال به کمربند هارنس طراحی شده است.
- حمایل شانه (تورست): در صعود از طناب ثابت (صعود میمونی) برای ثابت نگه داشتن ابزارهایی مانند کرول به کار می‌رود.
طول عمر هارنس، تاریخ انقضا
هارنس‌ها، مانند سایر تجهیزات ساخته‌شده از الیاف مصنوعی، دارای عمر محدودی هستند. مدت زمان مفید آنها بسته به تاریخ تولید، نحوه استفاده و شرایط نگهداری متفاوت است. طول عمر هارنس به جنس مواد سازنده، میزان استفاده و شرایط نگهداری بستگی دارد. هارنس‌ها بسته به میزان استفاده و شرایط نگهداری، معمولاً بین ۵ تا ۸ سال عمر مفید دارند. در شرایط ایده‌آل و استفاده محدود، این مدت می‌تواند تا ۱۰ سال افزایش یابد. با این حال، هارنس‌های آکبند که بیش از ۱۰ سال از تاریخ تولید آنها گذشته باشد، حتی در صورت عدم استفاده، باید بازنشسته شوند.
عوامل کاهش طول عمر هارنس
- سقوط‌های مکرر
- سایش و فرسودگی
- بریدگی و پارگی
- استفاده مداوم و نادرست
- قرار گرفتن در معرض حرارت بالا
- تابش مستقیم نور خورشید
- تماس با مواد اسیدی و خورنده
نگهداری و مراقبت از هارنس
تمامی هارنس‌های استاندارد دارای دفترچه راهنمای نگهداری هستند که باید طبق دستورالعمل‌های آن نگهداری شوند. برخی از نکات مهم در مراقبت از هارنس شامل موارد زیر است:
- شست‌وشو: در صورت نیاز، هارنس‌ها باید با آب ولرم و بدون استفاده از سفیدکننده‌ها، حلال‌های شیمیایی و مواد شوینده قوی شسته شوند.
- خشک کردن: پس از خیس شدن، هارنس باید دور از نور مستقیم خورشید و منابع حرارتی خشک شود.
- جلوگیری از تماس با مواد اسیدی: هارنس نباید در تماس با اسید باتری، حلال‌ها، سفیدکننده‌ها، بنزین یا کلر قرار بگیرد.
- دمای مناسب نگهداری: هارنس‌ها نباید در دمای بالاتر از ۶۰ درجه سانتی‌گراد یا پایین‌تر از -۶۲ درجه سانتی‌گراد قرار بگیرند.
- محیط نگهداری: هارنس باید در محیطی تمیز، خشک، دور از نور مستقیم خورشید و منابع گرما و اشعه فرابنفش و همچنین دور از دسترس حیوانات و جوندگان نگهداری یا انبار شود.
- بازرسی دوره‌ای: بررسی منظم بندها، دوخت‌ها و حلقه‌ها برای اطمینان از سالم بودن آنها ضروری است. در صورت مشاهده هرگونه آسیب، باید فوراً استفاده از آن متوقف شده و هارنس بازنشسته شود.
- تعمیرات: در صورت آسیب‌دیدگی جزئی، تعمیرات باید توسط کارشناسان متخصص انجام شود. اما در صورت وجود آسیب‌های جدی، هارنس باید تعویض شود.
این نکات به افزایش عمر مفید و ایمنی هارنس کمک کرده و از کاهش عملکرد و ایمنی آن جلوگیری می‌کند.
شرایطی که منجر به بازنشستگی فوری هارنس میشود
- وجود پارگی یا سوراخ در تار و پود.
- مشاهده بافت سوخته، پوسیده، فرسوده یا ذوب‌شده در قسمت‌های مختلف.
- سایش شدید یا پارگی در ساختار هارنس.
- آسیب‌دیدگی، ترک‌خوردگی، سوراخ‌شدگی یا تغییر شکل سگک‌ها.
- تجربه یک یا چند سقوط شدید، حتی اگر آسیب ظاهری مشخصی مشاهده نشود، ممکن است هارنس دیگر ایمن نباشد.
اگر در مورد قابلیت اطمینان هارنس شک دارید، ریسک نکنید و آن را بازنشسته کنید. ایمنی در کوهنوردی همیشه اولویت اول است.
جمع‌بندی
هارنس یکی از کلیدی‌ترین تجهیزات ایمنی کوهنوردی است که علاوه بر توزیع نیروی سقوط، در حمل تجهیزات نیز نقش دارد. شناخت انواع، استانداردها و روش‌های نگهداری هارنس برای افزایش ایمنی ضروری است. انتخاب صحیح هارنس متناسب با فعالیت و نگهداری اصولی آن، می‌تواند خطرات احتمالی را کاهش داده و تجربه‌ای ایمن‌تر در کوهنوردی فراهم کند.
گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی
مطالب مرتبط:
