کوهنوردی، کوه‌پیمایی، طبیعت‌گردی و اسکی از جذاب‌ترین و پرماجراترین فعالیت‌های ورزشی در طبیعت، یا اصطلاحاً فعالیت‌های فضای باز (outdoor activities) محسوب می‌شوند. این فعالیت‌ها نه‌تنها به آمادگی جسمانی بالایی نیاز دارند، بلکه تجهیزات عمومی و تخصصی و پوشاک مناسب نیز از ملزومات آن‌هاست. در کنار دیگر تجهیزات ضروری که متناسب با نوع فعالیت انتخاب می‌شوند، پوشاک مناسب نقش بسیار مهمی در تضمین سلامت و ایمنی کوهنوردان ایفا می‌کند. در این مطلب به‌طور خاص به اهمیت پوشاک کوهنوردی و سیستم لایه‌ای پرداخته خواهد شد.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
مقدمه
پوشاک کوهنوردی به عنوان اولین سد و سپر محافظتی بدن در برابر شرایط نامساعد جوی مانند باد، باران، برف، و تغییرات دما، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. انتخاب پوشاک مناسب و بهره‌گیری از سیستم لایه‌ای می‌تواند به تنظیم دمای بدن و کاهش خطرات احتمالی مانند سرمازدگی، گرمازدگی، و تعریق بیش از حد کمک کند.
لباس‌ها با ایجاد لایه‌ای عایق در مجاورت پوست کوهنوردان، به آن‌ها کمک می‌کنند تا در حین فعالیت‌های مختلف احساس راحتی داشته باشند. هرچند، در کوهنوردی احساس راحتی موضوعی نسبی است.
یکی از مهم‌ترین نکات در پوشاک کوهنوردی، توانایی حفظ تعادل بین خشک ماندن و حفظ دمای مطلوب بدن در برابر عوامل طبیعی مانند رطوبت، باد، و سرما است. همچنین لباس‌های مناسب کوهنوردی باید در برابر اصطکاک و اشعه فرابنفش (Ultraviolet ) یا به اختصار UV نیز مقاوم باشند. علاوه بر این، پوشاک کوهنوردی باید قابلیت انعطاف‌پذیری در برابر تغییرات ناگهانی و سریع شرایط جوی یا وضعیت بدنی را داشته باشد. البته، منظور از انعطاف، نرمی و لطافت نیست؛ بلکه توانایی تغییرپذیری بر اساس شرایط فیزیکی و محیطی است. در اینجا است که سیستم چندلایه‌ای پوشاک به کار می‌آید.
سیستم لایه‌ای در پوشاک کوهنوردی
سیستم لباس پوشیدن به صورت لایه‌ای به مرور زمان از تجربیات و نیازهای مختلف نشأت گرفته و تکامل یافته است. این سیستم ابتدا در شرایط سخت نظامی مورد استفاده قرار گرفت، جایی که نیروهای نظامی نیاز به محافظت در برابر سرما، باد، و رطوبت داشتند. پس از آن، این روش توسط کوهنوردان در اکسپدیشن‌های اولیه به کار گرفته شد.
یکی از نمونه‌های بارز این سیستم در صعودهای تاریخی اورست قابل مشاهده است. در دهه ۱۹۵۰، زمانی که تیم‌های انگلیسی برای اولین بار به صعود اورست پرداختند، از لباس‌های لایه‌ای استفاده کردند که ترکیبی از پشم، پارچه‌های ضد باد و پر برای لایه‌های بیرونی بود.
در دهه‌های بعد، با پیشرفت تکنولوژی، این سیستم توسعه بیشتری یافت. برای مثال، در اواسط دهه ۱۹۸۰ میلادی، استفاده از پارچه‌های گورتکس (Gore-Tex) به عنوان لایه بیرونی مقاوم در برابر آب و باد اما با قابلیت تنفس، به استاندارد جدیدی تبدیل شد. این پارچه‌ها به طور همزمان محافظت از بدن در برابر عناصر طبیعی و همچنین خروج رطوبت از داخل لباس را ممکن می‌کردند.
همچنین، در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، استفاده از الیاف مصنوعی مانند پلی‌پروپیلن برای لایه‌های پایه به دلیل خاصیت انتقال رطوبت به بیرون، رایج شد. این تکنولوژی‌ها به کوهنوردان اجازه می‌داد تا به صورت موثرتری در برابر سرما، گرما، و رطوبت محافظت شوند.
تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارد و هر ساله مواد جدیدی به بازار عرضه می‌شوند که کارایی سیستم لایه‌ای را بهبود می‌بخشند و به کوهنوردان اجازه می‌دهند تا در شرایط مختلف جوی با اطمینان بیشتری فعالیت کنند.
امروزه سیستم لایه‌ای یک استاندارد کلیدی در پوشاک کوهنوردی محسوب میشود. این سیستم بنا به شرایط محیط و فعالیت شامل چندین لایه اصلی است: لایه زیرین، لایه میانی و لایه بیرونی. هر کدام از این لایه‌ها وظایف خاصی را در انتقال رطوبت، حفظ دما، و محافظت از بدن ایفا می‌کنند. در ادامه به بررسی هر یک از این لایه‌ها خواهیم پرداخت.
لایه زیرین (Base Layer):
لایه زیرین، که به بیس لایر یا فانکشن لایر نیز معروف است، مستقیماً با پوست در تماس بوده و وظیفه اصلی آن دفع رطوبت و خشک نگه‌داشتن پوست است. این لایه باید به سرعت عرق را جذب کرده و به لایه‌های بالاتر منتقل کند تا بدن خشک و راحت بماند. جنس مناسب این لایه معمولاً از مخلوطی از الیاف طبیعی مانند پشم مرینو و الیاف مصنوعی مانند پلی‌استر است. این ترکیب به دلیل خشک شدن سریع و خاصیت عایقی، برای فعالیت‌های کوهنوردی بسیار مناسب است. پارچه‌های کتان و پنبه‌ای به دلیل جذب رطوبت و دیر خشک شدن، برای این لایه مناسب نیستند.
پارچه‌هایی که از ترکیب پشم مرینو و الیاف مصنوعی مانند نایلون، پلی‌استر یا میکروفیبر ساخته می‌شوند، به‌خصوص اگر با تکنولوژی‌های پیشرفته بافندگی مانند برند پریمالوفت تولید شوند، برای لایه زیرین بسیار مناسب هستند. پلی‌استر به دلیل خاصیت خشک شدن سریع و توانایی دفع رطوبت، انتخابی عالی برای فعالیت‌های با شدت بالاست. پشم مرینو نیز به دلیل خاصیت عایقی، ضد بو بودن و توانایی جذب رطوبت به میزان زیاد، برای هوای سرد مناسب است.
لایه میانی (Mid Layer)
لایه میانی (Mid Layer) در سیستم لایه‌ای پوشاک، وظیفه اصلی حفظ گرمای بدن و پشتیبانی لایه زیرین برای انتقال رطوبت جذب‌شده به خارج یا به لایه بعدی را بر عهده دارد. این لایه به عنوان عایق حرارتی عمل می‌کند و مانع از اتلاف گرمای موجود پیرامون سطح پوست میشود. جنس این لایه معمولاً از پشم طبیعی، مصنوعی، یا ترکیبی از هر دو است. پشم طبیعی به دلیل خاصیت عایقی بالا و حفظ این خاصیت حتی در شرایط مرطوب، ایده‌آل است. تکنولوژی‌های مدرن تولید پارچه مانند PrimaLoft، Thinsulate، Active Polartec و Polartec Thermal Pro به دلیل وزن کم و کارایی بالا در حفظ گرما و انتقال رطوبت در ساخت پارچه‌های این لایه استفاده می‌شوند. این پارچه‌ها نه‌تنها سبک و گرم هستند، بلکه سریع نیز خشک می‌شوند و رطوبت بدن را از لایه زیرین جذب کرده و به لایه بیرونی منتقل می‌کنند، در حالی که گرما را حفظ می‌کنند.
این پارچه‌ها با ساختار خاص خود بطور معمول از یک ردیف بالشتک پرز مانند برای جذب و انتقال رطوبت و یک ردیف دیگر ساختار تنفسی برخوردارند. لایه بالشتکی در برخورد با لایه میانی، رطوبت جذب‌شده خود را به این لایه یا بالاتر منتقل کرده و به این ترتیب، بدن را به‌طور نسبی خشک نگه می‌دارد.
لایه بیرونی (Outer Layer)
لایه بیرونی که به لایه ذرهی یا لایه سخت یا لایه خشن نیز شهرت دارد. وظیفه این لایه در پشتیبانی و همراستایی با لایه های زیرین محافظت بدن در برابرشرایط محیطی سخت مانند باد، باران و برف و اصطکاک است. لایه بیرونی باید ضدآب و ضدباد باشد، اما در عین حال قابلیت تنفس نیز داشته باشد تا بخار و رطوبت موجود در پیرامون بدن و لابلای لایه ها را به بیرون منتقل کند. این لایه در دو نوع لایه سخت (Hard Shell) و لایه نرم (Soft Shell) تولید و عرضه میشود.
لایه سخت که بهHard Shell معروف است: وظیفه آن حفاظت در برابر بارش سنگین و باد شدید است و معمولاً از پارچه‌های با دوام و مقاوم ساخته میشود. GORE-TEX یکی از رایج‌ترین مواد برای لایه بیرونی است که خاصیت ضدآب و در عین حال قابلیت تنفس بالایی دارد.
لایه نرم که به آن Soft Shell نیز میگویند بیشتر در شرایط خشک و سرد استفاده میشود و دارای خاصیت کشسانی و قابلیت تنفس بیشتری است، هرچند کاملاً ضدآب نیست، اما در برابر باد مقاوم است. یکی از تکنولوژی‌های مورد استفاده در این لایه، پارچه وینداستاپر (Windstopper) با ساختاری نرم است.
لایه گرمایشی (Insulation Layer)
اغلب گفته میشود که سیستم لایه‌ای از سه لایه تشکیل شده، اما این ایده به‌طور کامل صحیح نیست. در شرایط سخت‌تر محیطی، می‌توان تعداد لایه‌های میانی را بنا به نیاز افزایش یا کاهش داد. به‌عنوان مثال، لایه گرمایشی یا اینزولیشن یکی از این لایه‌ها است که به‌عنوان یک لایه عایق عمل می‌کند و می‌تواند در شرایط بسیار سرد بین لایه میانی و بیرونی اضافه شود. این لایه وظیفه حفظ گرمای بدن را بر عهده دارد و به‌خودی‌خود گرمایی تولید نمی‌کند، بلکه با ایجاد فضای مسدود کننده، از اتلاف گرمای بدن جلوگیری می‌کند.
پر طبیعی Down و الیاف مصنوعی از مواد رایج برای لایه گرمایشی هستند. پر طبیعی به دلیل سبک بودن و توانایی حفظ گرما در شرایط سرد بهینه است، اما در صورت خیس شدن، خاصیت عایقی خود را از دست می‌دهد. در مقابل، الیاف مصنوعی ، حتی در شرایط مرطوب نیز عملکرد خوبی دارد. اما باید به حجم و وزن ان توجه ویژه داشت. الیاف مصنوعی با نام تجاری primaloft بشکل هدفمندی تعادلی بین وزن و حجم و عملکرد بوجود آورده است.
نکات کلیدی در انتخاب پوشاک کوهنوردی
– جنس پارچه: به دنبال پارچه‌هایی باشید که سریع خشک می‌شوند و رطوبت را جذب نمی‌کنند. پلی‌استر، نایلون و پشم مرینو از بهترین گزینه‌ها هستند.
– تناسب اندازه: پوشاک باید به خوبی بر روی بدن فیت باشد تا رطوبت را به خوبی دفع کند. لباس‌های گشاد عملکرد مناسبی در دفع رطوبت ندارند.
– سیستم لایه‌ای: همواره از چند لایه نازک به جای یک لایه ضخیم استفاده کنید. این سیستم به شما امکان می‌دهد تا لایه‌ها را بسته به شرایط جوی کم یا زیاد کنید.
مزایای استفاده از سیستم لایه‌ای
– انعطاف‌پذیری: سیستم لایه‌ای به شما امکان می‌دهد که به راحتی لایه‌ها را با توجه به تغییرات دمایی یا سطح فعالیت تنظیم کنید.
– سبک و کاربردی: چندین لایه نازک بهتر از یک لایه ضخیم عمل می‌کنند، زیرا عایق بهتری ایجاد کرده و امکان تنظیم بهتر دمای بدن را فراهم می‌آورند.
– تهویه مناسب: با سیستم لایه‌ای می‌توانید رطوبت و تعریق بدن را مدیریت کنید تا از گرما یا سرمای بیش از حد جلوگیری شود.
جمع‌بندی
پوشاک کوهنوردی نه تنها نقش محافظتی در برابر شرایط جوی سخت دارد، بلکه تضمین‌کننده راحتی و عملکرد بهتر در حین فعالیت در کوهستان و طبیعت است. با رعایت اصول انتخاب پوشاک و استفاده از سیستم لایه‌ای، می‌توان خطرات ناشی از سرما، گرما و رطوبت را به حداقل رساند و از تجربه کوهنوردی لذت بیشتری برد.
گردآوری: امیر سعید احمدی
