تعریف ساده و عمومی کرامپون: کرامپون یا یخ‌شکن یک شاسی فلزی (قاب فلزی) است که برای اجتناب از لغزش طی پیمایش بروی سطوح یخزده و با هدف بالا بردن ضریب ایمنی زیر پوتینهای کوهپیمایی و کوهنوردی بسته میشود.
در طرف زیرین این قاب یا شاسی فلزی (کرامپون/ یخ‌شکن) تعدادی تیغه (شاخک/ چنگک) فلزی نوک تیز وجود دارد٫ و در روی دیگر آن امکانات نصب آنها به زیر پوتینهای مختلف تعبیه شد است.
این تیغه‌ها (شاخک ها) با فرو رفتن در یخ و برف بمانند یک چنگک عمل کرده و مانع سر خوردن فرد روی یخ و برف فشرده میشوند.
در این مطلب من این ابزار را از منظر کوهنوردی (کرامپون) خطاب و بررسی میکنم. با من همراه باشید.
کرامپونها دارای ۶/۸/۱۰ تیغه (شاخک/ چنگک) فلزی نوک تیز و دو شاخک نیش می‌باشد و در «انواع تخصصی آن» علاوه بر شاخکها (یا تیغه‌های) زیرین خود٫ دو شاخک زاویه دار بنام «پیش» و «دو یا یک» شاخه مورب (زاویه دار قابل تنظیم) بنام «نیش» دارند. با کمک شاخک های نیش و پیش٫ کوهنوردان میتواند با بهره از تکنیک و تجهیزات یخنوردی از شیب‌های عمودی و یا آبشارهای یخزده صعود کنند.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
تاریخچه
در اوایل شروع کوهنوردی به سبک امروزه محلیان مناطق آلپ از پوتینهای چرمی استفاده میکردند که زیره آن عاج های دست‌کند و مزین به میخ و پرچ در زیر ان بودند. در سال ۱۹۰۸ آقای اسکار اکنشتین یک مهندس راه آهن و کوهنورد، با کمک یک آهنگر ایتالیای اولین قطعه ۱۰ نقطه ای که به کفش متصل شده و خاصیت یخ شکنی داشت را طراحی کردند و ساختن. این محصول به طور چشمگیری حرکت روی یخ را تسریع می کرد. یخ شکن طراحی شده توسط آنان با نام crampon به بازار عرضه شد و آن آقای آهنگر ما هم کسی نبود جز هنری گریول. این کرامپونها کمک بسیار شایانی برای کوهنوردان آنزمان برای صعود قلل آلپ محسوب میشد. تکنیک های گام‌برداری متحول شدند. اما همچنان چندین مسیر وجود اشت که آن کرامپونها امکانات لازم را در اختیار کوهنوردان قرار نمیداد. مانند صعود رخ‌های شمالی آیگر و ماترهورن و گراندوراس.
تا اینکه در سال ۱۹۳۸ یعنی ۳۰ سال بعد از ساختن کرامپون اولیه توسط گریول «پدر» و نیاز آنزمان کوهنوردان٫ آقای گریول «پسر» دو نیش جلویی را نیز برای کرامپونها طراحی و به اضافه کردد. و سپس در آن سال بود که دیواره های شمالی یکی پس از دیگری صعود شدند.
در مورد تاریخچه کرامپون مطلبی دارم که نظرتان را به آن جلب میکنم.
تقسیم بندی کرامپون
کرامپونها را از چندین طریق متفاوت میتوان تقسیم بندی کرد.
- از لحظ نوع عملکرد تیغه و جنس شاسی
- از لحاظ روش اتصال و نصب آنها زیر پوتینهای کوهنوردی
از لحظ نوع عملکرد تیغه
این نوع تقسیم بندی کرامپونها عموما در بین کوهنوردان رایج است و اشاره به نوع آلیاژ شاسی و نیشهای جلویی کرامپون دارد و به دو دسته «کلاسیک« و «تکنیکال»تقسیم میشود.
نکته تکمیلی: علامت اختصاری حروف «سی» و یا «تی» حک شده بروی بدنه یا نیش جلوی کرامپون اشاره به کلاسیک یا تکنیکال بودن آن کرامپون دارد.
کرامپون تکنیکال:
برای کرامپون کوهنوردی فنی در صعودهای سخت برف، یخ و مختلط. نیش جلویی برای نفوذ عالی در یخ سخت و برای پایداری در مسیرهای مختلط طراحی شده است.
کرامپون های تکنیکال به لحاظ ظاهری در دندانه های جلو شکل خاصی دارند، تا بتوان با آن دیواره ها و ستون های یخی و همچنین یخچال های برف فشرده را صعود کرد. در این دسته کرامپون ها دندانه های جلو با دندانه های پیشین حمایت می شوند و طوری طراحی و ساخته شده اند که یخنورد بتواند با استحکام و اطمینان بیشتری حرکات ظریف و تکنیکی خود را با دندانه های جلو اجرا نماید و صعود خود را با صرف حداقل نیرو ادمه دهد. در این کرامپونها یخنورد می تواند نیش های کمکی و تعویضی را بر حسب نوع مسیر صعود اضافه یا کم نماید. یکی دیگر از مزیت های کرامپون های تکنیکال این است که می توانیم در صعودهای تکنیکی و یا ستونهای آبشار یخزده فاصله نیش های جلو را از کناره ها و از جلو و عقب نیز تنظیم نمایم. در بعضی از مدلها حتی می توانید بر حسب شیب و کاربرد زاویه نیش جلو را هم تغییر داد.
این دسته از کرامپونها با قابلیت اتصال نیمه اتوماتیک و تمام اتوماتیک تولید و بفروش میرسد.
کرامپون کلاسیک:
کرامپون های کلاسیک کوهنوردی انتخاب مناسبی هستند برای صعودها و مسیرهای متنوع با سختی متوسط، با عملکرد عالی در شیب های برف سخت و برای پیمایش در یخچال، برف نوردی آسان و کوهنوردی با اسکی. کرامپون کلاسیک در دندانه های جلو تفاوت عمده ای با کرامپون های تکنیکی دارند. کرامپون های کلاسیک به صورت های فیکس دار اتومات و نیم اتومات و تسمه ای ساخته می شوند که به لحاظ نوع استفاده کوهنورد انتخاب، و به اندازه مناسب برای کفش تنظیم و بسته می شود. آلیاژ استفاده شده در آنها قدری نرمتر و اندازه نیشها آن قدری کوتاهتر هستند.
این دسته از کرامپونها با قابلیت اتصال تسمه ای٫ نیمه اتوماتیک و تمام اتوماتیک تولید و بفروش میرسد.
از لحاظ روش نصب
در این روش تقسیم بندی از لحاظ روش و سیستم نصب کرامپون زیر پوتینهای کوهپیمایی انجام میشود. و یا عموما در بین کوهپیمایان بر مبنای نوع استفاد آنها (راهپیمای و کوهپیمایی ) مانند : تسمه‌ای (Type C1)٫ نیمه اتومات (Type C2) ٫ اتومات (Type C3) و یا ٫ ژله ای و کشی و غیره. البته در این آشفته بازار سیستم سومی نیز وجود دارد که سیستم MINDEL (مایندل برند پوتینهای کوهنوردی) نام دارد که در مقاله دیگری به آن میپردازم.
از لحاظ روش اتصال کرامپون به کفش میتوان آنها را به چهار دسته تقسیم کرد:
کرامپونهای تسمه ای
(Strap-on)
- یک کرامپون همه کاره برای فقط صعودهای پیمایشی.
- به اتصال این کرامپونها بندی یا سبدی هم گفته میشود.
- به طیف وسیعی از هر تیپ پوتین کوهپیمایی و کوهنوردی متصل میشوند.
- به سادگی توسط تسمه ها ی اتصال به زیر پوتین کوهپیمایی بسته میشود و بندهای آن از روی پوتین با کمک سگکهای تعبیه شده متصل میشوند.
- پوشیدن آن کمی وقت گیر است.
- در صورتی که پوتین نامناسب باشد بر اثر فشار تسمه های اتصال خطر ایجاد فشار موضعی زیاد به پاها وجود دارد و میتواند باعث سرمازدگی موضعی شود.
- اگر پوتین مورد استفاده در این نوع کرامپون از انعطاف زیاد برخورار باشد٫ پیمایشهای که در آن از قسمت پنجه کرامپون استفاده میشود میتواند بعد از چند ساعت عذاب آور شود. انتخاب کفش مناسب قبل از انتخاب کرامپون ضروری است و از اهمیت زیادی برخوردار است.
کرامپونهای نیمه اتوماتیک
( Semi automatic aka Hybrid )
- این کرامپونها به خاطر سهولت استفاده از آن خیلی سریع عمومیت پیدا کرد.
- با انواع پوتین کوهپیمایی و یا کوهنوردی سه و چهار فصل کار میکند.
- دارای تسمه هایی در قسمت پنجه کفش که به سبد نیز معروف هستند و یک اهرم پاشنه و حفاظ پاشنه در قسمت عقب کفش می‌باشد.
- با کفشهای تک پوش و دو پوش و بیشتر نیز بخوبی کار میکند.
- بسیاری از کوهنوردان و یخنوردان برای صعودهای چند طول طناب و یا همراه با پیمایش و صعود از این نوع فیکس استفاده میکنند.
کرامپونهای اتوماتیک
(Step-in aka Automatic)
- در قسمت عقب و جلو دارای حفاظ یا میله فلزی هستند و یک اهرم برای فیکس کرامپون به کفش در قسمت پاشنه دارند که میتوان به وسیله آن کرامپون را به پوتینها فیکس و یا متصل کرد.
- پیشنیاز است کفشها هم در قسمت پاشنه و هم در قسمت جلو یعنی پنجه دارای شیار مخصوص باشند.
- این نوع کرامپونها به راحتی و سریع پوشیده میشوند و خیلی سریع از پا در می‌آیند.
- تنظیم اندازه این نوع کرامپون به دقت نیاز دارد.خطربازشدن.بسیاری از کوهنوردان فنی با وجود داشتن پوتینهای مناسب فعالیتهای تکنیکی و برخورداری ان پوتینها از زبانه مخصوص اتصال کرامپون اتوماتیک ترجیح میدهند از سیستم اتصال نیم اتوماتیک استفاده نمایند. علت آن ایمنی است. در مسیرهای صعود دیواره یخی و یا آبشار یخی بدون ستون یخی٫ بسیار پیش میاد که پوتینهای کوهنوردی قدری انعطاف پذیر یا فرسوده میشوند. و بسیار پیش میاد که کرامپون از زبانه جلویی کفش خارج میشود. و این یعنی ریسک بسیار زیاد برای ادامه صعود و حتی سقوط.
- اگر در تنظیم کرامپون اتومات دقت کافی لحاظ شود و یا بخش اهرم اتصال پنجه را با یک تسمه فلزی یا الیاف مهار کنیم٫ از اطمینان بسیار کافی برخوردار خواهد بود. مانند کرامپون اتومات گریول.
یخ شکن های کشی
(traction ice cleat)
- به کرامپون ژله‌ای نیز معروف هستند
- مناسب راهپیمایی و دامنه ها کوهپیمایی سبک و دوی کوهستانی هستند.
- از قیمت مناسبی برخوردارند.
- قابل نصب روی انواع پوتینها کوهپیمایی و راهپیمایی هستند.
- انواع مختلفی از آن با شاخک های متفاوتی وجود دارد. انواع زنجیری بدون شاخک و با شاخک و یا گل میخ و پرچی که به اسپایک مشهور هستند از دیگر انواع آن هستند.
- از یخ شکن های شش شاخه و چهار شاخه بمراتب بهترند.
کرامپون های پاشنه ای
(Instep)
- همان یخ شکن های بسیار قدیمی که همچنان در بین طبیعتگردان و یا کوهپیمایان گردشگر روزانه و فصلی مورد استفاده قرار میگیرند. عموما دارای ۴ یا ۶ شاخه بوده و اصولا در کوهپیمایی و کوهنوردی جدی مصرفی ندارند.
- استفاده از آنها پیشنهاد نمیشود.
- در صورت استفاده طولانی و بدون پوتین کوهپیمایی ناراحتی های جدی ستون فقرات به همراه دارد.
کرامپونهای ویژه
کرامپون مخصوص اسکی تورینگ که به «هارش آیزن» معروف هستند و یا کرامپونهای پهن پیکر مخصوص پوتینهای اسکی کوهستان و کرامپونهای اولترا لایت مخصوص مسابقات در این بخش کرامپون ویژ قرار میگیرند.
این دسته از کرامپونها جزو دسته تکنیکال قرار میگیرند و مناسب اهداف مشخصی هستند. مانند کرامپونهای مخصوص صعودهای ورزشی و درایتولینگ Race crampons. این کرامپونها بسیار سبک در آلیاژ هستند. فاقد صفحه آنتی اسنو هستند. فاقد تسمه فلزی رابط هستند. در انواعی از آن که به همراه کفش مخصوص صعودهای ورزشی ساخته میشوند. اصولا بنا به ساختار آنها مناسب صعود در طبیعت نیستند یا محدود میتوان از آنها در طبیعت استفاده کرد.
آلیاژ کرامپون
امروزه کرامپون ها Crampon: جزء مهمترین ابزارهای عمومی پیمایش درفصل زمستان یا عبور از یخچالهای طبیعی و در نوع تخصصی یکی از مهمترین ابزار یخنوردی محسوب میشود.
اکثر کرامپونها از فولاد مولیبدیوم- کروم و نیکل NiCrMo steel ساخته می شود که آلیاژی بسیار قوی و سبک وزن است. این مواد در جریان تولید بررسی و آزمایش می شوند تا از کیفیت آنها اطمینان حاصل شود. این نوع فولاد دارای قابلیت کششی عمیق بوده و ترکیباتش از درجه خلوص بالایی برخوردار است و با نهایت دقت در جریان تولید قرار میگیرد.
در کنار کرامپون با آلیاژ فولاد مولیبدیوم- کروم و نیکل کرامپونهای آلومینیمیو بسیار سبک که برای کوهنوردی عادی و اسکی مناسب هستند نیز تولید میشود. این یک مزیت محسوب میشود اما اگر برای پیمایشهای که زمین‌های سنگی و یا صخره‌ای مورد استفاده قرار بگیرند خیلی سریعتر از نوع فولادی آن دچار فرسایش خواهند شد.
امروزه کرامپونها از هر آلیاژی که ساخته شده باشند باید به تایید کمیته اتحادیه اروپا (CE) برسند. این کمیته تولید کنندگان تجهیزات کوهنوردی را ملزم به رعایت معیارهای اتحادیه جهانی کوهنوردی (UIAA) می نماید.
آناتومی کرامپون
کرامپونها معمولا از چند قطعه تشکیل میشود، ترکیب و طراحی آنها میتواند روی عملکردشان و روش استفاده از آنها تاثیر بسیاری بگذارد. بنابراین برای شناخت آن بهتر است تمام قسمت‌های آنها را بشناسیم. این قسمت‌ها عبارتند از:
- نیش و پیش
- شاخکها
- نوار منعطف فلزی بین بخش پاشنه و پنجه کرامپون
- صفحه پلاستیکی ضدگلوله‌ای شدن برف زیر پا (Anti-balling)
- سیستم اتصال‌دهنده پنجه (یا توسط تسمه یا اهرم اتصال اتومات)
- سیستم اتصال‌دهنده پاشنه(یا توسط تسمه یا اهرم اتصال اتومات)
- گیره و پین تنظیم اندازه
- تسمه اتصال و تنظیم و یا نوار اطمینان
نگهداری از کرامپون
با وجود اینکه برای ساخت و تولید کرامپونهای امروزی از فلزهای سبک و مقاومی استفاده میشود اما برای حفظ کارایشان لازم است برای نگهداری و انبارداری نکاتی را رعایت کنیم:
- بعد از هر برنامه کرامپون را با آب شرب بشوریم و با دقت آنها را خشک و بندها و تسمه ها و شاخک ها را کنترل میکنیم.
- کرامپونها را در داخل کیف حملشان نگهداری و انبار میکنیم
- شاخت کرامپونهای امروزی نیازی به تیز کردن ندارند اما اگر نیاز شد میتوان آنها را با رعایت اصول و ایمنی و با استفاده از سوهان تخت نمره ۲/۳ آهن و با دقت و ظرافت کامل اقدام برای تیز کردن نمود. اگر تبهر و یا تجربه در اینکار ندارید با فرد باتجربه و یا متخصص مشورت بگیرید. مهم: شاخک کرامپون را به هیچ وجهی توسط دستگاه سوهان و یا فرز تیز نکنید!
- نیش و پیش و شاخکهای کرامپون اگر طی زمان انبار داری علائمی از زنگ زندگی و کروزیون نشان دادند٫ آنها را با یک پارچه خشک و یا کاغذ سمباده ظریف از بین ببرید.
لوازم جانبی برای کرامپون
برای تمام کرامپونها لوازم جانبی و لوازم یدکی وجود دارد. از آنجایی که شاخک های و نیش کرامپون نوک تیزی دارند آنها دشمن لباسها و کوله پشتی و طناب محسوب میشوند. اگر هنگام حمل کرامپونها را داخل کیف یا کیسه محافظ و حمل کرامپون قرار نگیرند به احتمال خیلی زیاد به کوله و یا تجهیزات دیگر اسیب جدی میرسانند. احمال در این مورد خطر جدی به همراه دارد.
- کیف محاقظ و حمل کرامپون که در انواع و رنگها و با مقاومت مختلف
- محافظ نوک شاخک ها
- اسپری سیلیکون برای محافظت از شاخکها
- سوهان تخت و سبک برای تیز کردن
- قطعات یدکی مانند تسمه های یدکی٫نیش یدکی٫ نوار اتصال منعطف یدکی و آنتی اسنو بالینگ یدکی
چگونه یک کرامپون مناسب انتخاب کنیم؟
اگر بطور مستمر و جدی کوهپیمای و کوهنوردی را پیگیر باشیم٫ دیر یا زود بعد از تهیه اولین تجهیزات اصلی خود و تمرین مداوم علاقمندی به صعودهای زمستانی و تمرینهای صعود زمستانی اجتناب ناپذیر میشود. این مرحله مرحله بسیار جدیی است. دیر یا زود نیاز به کرامپون احساس میشود. برای اجاره یا خرید کرامپون ما چندین سوال مهم را باید پاسخ بدیم.
- برای چه هدف و منظوری به کرامپون نیاز دارم؟ بطور مثال تصمیم شرکت در یک کلاس مقدماتی یخ و برف یا شرکت در یک دوره پیشرفته تر؟ و یا برای شرکت در برنامه کوهپیمایی و یا راهپیمایی در دامنه ها؟ و یا عبور از برفچال یا یخچال طبیعی؟
- آیا کفش مناسبی برای شرکت در کلاسهای مورد نظر و اهداف کوهپیمایم را دارم یا نه؟
یک معادله ساده: برای کوهپیمایی زمستانه و یا برای شرکت در دوره‌های عمومی و پیشرفته برف و یخ و یا شرکت در برنامه های کوهپیمایی سبک و نیمه سنگین که مسیر دارای حجمی از برف و یخ فشرده است و یا حتی پیمایش یخچالهای طبیعی٫ یک پوتین در کلاس کوهپیمایی/کوهنوردی (چهارفصل) که در قسمت پاشنه آن دارای زبانه اتصال کرامپون اتوماتیک (C2) وجود دارد٫ کفایت میکند. این تیپ کفشها از انعطاف کم و یا خم مورد نیاز زیر کفش برای پیمایش با کمک کرامپون نیم اتومات برخوردار هستند. و یا حتی میتوان یک کرامپون تسمه ای (C1) به آن نصب کرد.
اگر کفش مان در کلاس کوهپیمایی/ کوهنوردی چهار فصل سبک و یا فقط در کلاس کوهپیمایی چهار فصل/ سه فصل قرار دارد و فاقد زبانه اتصال کرامپون است٫ بنابراین فقط میتوانیم یک کرامپون تسمه‌ای یا سبدی تهیه کنیم.
اگر هم کفشمان در کلاس کوهپیایی/ راه پیمایی باشد و فقط قصد شرکت در برنامه سبک نیم روز تا چند روزه را داریم و مسیر های برفی آن نیز دارای شیب زیاد نمی‌باشد و بودجه محدودی داریم میتوان از کرامپونهای سبک و کشی استفاده کرد.
پس دیدیم که پوتینهایمان در خرید کرامپون نقش مهمی ایفا میکنند.
در هر نوعی که نهایتا انتخاب کردیم به وجود یک آنتی اسنو در کف کرامپون از هر نوعی دقت کنید. وجود یک آنتی اسنو یا آنتی بات زیر کرامپون در مسیرهای برفی اهمیت می یابد. پیمایش با کرامپون بدون آنتی بالینگ باعث میشود بعد از مدتی پیمایش گلوله های برف به زیر کرامپون تجمع کنند. تجمع برف زیر کفش یعنی وزن بیشتر. خطر لرزش بیشتر.
اگر قصد ما از خرید کرامپون برای شرکت درکلاسهای پیشرفته یخ و برف و یا صعود یخچالهای طبیعی و یا صعود از آبشار یخی است که جای قدرت انتخاب زیادی نمیماند. کفشمان یک پوتین چهار فصل تک پوش یا دو پوش (و یا بیشتر) است این پوتینها در قسمت پنجه و پاشنه کفش دارای زبانه اتصال کرامپون اتوماتیک هستند. بنابر این انتخابمان کرامپون تکنیکال با امکان اتصال کرامپون اتوماتیک یا نیم اتوماتیک است.
پینوشت: بسیاری از کوهنوردان فنی با وجود داشتن پوتینهای مناسب فعالیتهای تکنیکی و برخورداری ان پوتینها از زبانه مخصوص اتصال کرامپون اتوماتیک ترجیح میدهند از سیستم اتصال نیم اتوماتیک استفاده کنند. علت آن ایمنی است. در مسیرهای صعود دیواره یخی و یا آبشار یخی بدون ستون یخی٫ بسیار پیش میاد که پوتینهای کوهنوردی قدری انعطاف پذیر یا فرسوده میشوند. و بسیار پیش میاد که کرامپون از زبانه جلویی کفش خارج میشود. و این یعنی ریسک بسیار زیاد برای ادامه صعود و حتی سقوط.
تهیه و ترجمه و تنظیم: امیر سعید احمدی منبع تصاویر شرکت گریول و لاسپورتیوا
