کوه دماوند با ارتفاع ۵۶۰۹ متر، بلندترین قله ایران و یکی از برجسته‌ترین نمادهای طبیعی کشور محسوب می‌شود. این کوه عظیم و آتشفشانی دارای یخچالها و برفچالهای متعددی است که در دامنه‌های آن پراکنده شده‌اند. یخچالهای دماوند با ویژگیهای خاص خود، جذابیت و زیبایی چشمگیری به این نماد ملی بخشیده‌اند که البته در کنار این زیبایی، چالش‌هایی نیز برای کوهنوردان به همراه دارند.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
یخچال های ایران
در کتاب یخچالهای طبیعی (نوشته دکتر سعید مرید و مهندس حمیده حسنی صفا) آمده است که در تقسیم‌بندی انواع یخچالها، یخچالهای طبیعی موجود در ایران از نوع کوهستانی هستند. موقعیت جغرافیایی کشور ایران و شرایط اقلیمی آن موجب شده است که ایران تنها دارای یخچالهای کوهستانی باشد.
معمولاً پس از پایان فصل زمستان و آغاز بهار، برف‌ها به سرعت آب می‌شوند و تا اواخر اردیبهشت‌ماه، چهره کوهستان‌های کشور از برف پاک می‌گردد و برفچالها باقی می‌مانند. عمر بیشتر برفچالها نیز معمولاً در تیرماه به پایان می‌رسد و فقط یخچالهای دائمی باقی می‌مانند. در میان یخچالهای کوهستانی ایران، یخچال طبیعی واقع در زردکوه بیشترین حجم را داراست.
مهمترین یخچالهای ایران در شش منطقه کوهستانی دماوند، تخت سلیمان، سبلان، اشتران‌کوه، زردکوه و دنا پراکنده شده‌اند که در مطلبی دیگر با عنوان مهمترین یخچالهای ایران به آنها پرداخته‌ام. در این مطلب، به‌صورت کلی و خلاصه به یخچالهای اصلی بلندترین کوه و قله میهن‌مان پرداخته می‌شود.
یخچالهای طبیعی کوه دماوند
تقسیم‌بندی کلی
حرارت پایین و ریزش برف زیاد سالانه در این منطقه، به‌واسطه گرمای ناشی از فعالیت‌های آتشفشانی و همچنین شیب زیاد مخروط دماوند و نبود شرایط مناسب برای تشکیل سیرک یخچالی، موجب شده‌اند تا یخچالهای کوهستانی قابل‌ملاحظه‌ای شبیه آنچه در مناطق دیگر مانند علم‌کوه و سبلان دیده می‌شود، در دماوند دیده نشوند. البته در اطراف قله دماوند، برفچالهای نسبتاً بزرگ و یخچالهای کوهستانی کوچک و چهار یخچال معلق (در جبهه شمالی) وجود دارند. همچنین دره یخار (در جبهه شمال شرقی) نمونه بارزی از این نوع یخچال‌هاست.
به‌طور کلی یخچالهای طبیعی اطراف قله دماوند را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:
الف- یخچالهای شمالی و شمال شرقی اطراف قله دماوند:
- یخچال سیوله (جبهه شمالی)
- یخچال دوبی‌سل (جبهه شمالی)
- یخچال اسپله (جبهه شمالی)
- یخچال عروسک‌ها (جبهه شمالی)
- یخچال خورتاب‌سر (جبهه شمالی)
- یخچال یخار (شمال شرقی)
ب- یخچالهای پراکنده و برفچالهای اطراف دماوند:
- یخچال وزمین‌چال (شرقی)
- یخچال سرداغ (بین یالهای غربی و جنوب شمال غربی)
- یخچال غربی (بین یالهای شمال جنوب غربی و غربی)
- یخچال کافر دره (بین یالهای جنوبی و جنوب شرقی)
- یخچال آسپرین‌سر (بین یالهای جنوبی و جنوب جنوب غربی)
بررسی برخی از یخچالهای مهم دماوند
یخچال یخار
بزرگترین یخچال دماوند که بر روی یال شرقی این کوه قرار گرفته است. این یخچال از زیر بام برفی زیر قله آغاز می‌شود و تا ارتفاع ۴۰۰۰ متری ادامه دارد. مساحت آن حدود ۲ کیلومتر مربع برآورد می‌شود. به دلیل ریزش سنگ در فصول گرم و خطر بهمن در زمستان و بهار، صعود از این یخچال بسیار خطرناک است. کوهنوردان معمولاً صعود خود را از نیمه‌شب آغاز می‌کنند تا از پایداری نسبی سنگ‌ها پیش از تابش خورشید بهره ببرند.
– موقعیت: یال شرقی دماوند
– ارتفاع: از زیر بام برفی در زیر قله دماوند تا ارتفاع تقریبی ۴۰۰۰ متر
– مساحت: تقریبی ۲ کیلومتر مربع
ویژگی‌ها: یخچال یخار بزرگترین یخچال دماوند است. این یخچال به دلیل ریزش زیاد سنگ در فصول گرم و خطر وقوع بهمن در فصول بهار و زمستان، صعودی بسیار خطرناک دارد. کوهنوردانی که قصد صعود این یخچال را دارند، صعود خود را از نیمه شب آغاز می‌کنند تا از پایداری سنگ‌ها قبل از تابش نور خورشید بهره ببرند.
با مقایسه عکس یخچال یخار در دهه ۵۰ با وضعیت فعلی، تغییرات اساسی و کوچک شدن قابل‌توجه آن مشهود است. در عکس‌های قدیمی، دهلیز اصلی یخار به مانند دیواره‌ای یخی عظیم در سمت شمال شرقی بام یخی دیده می‌شده درحالی‌که اکنون بام برفی تقریباً بدون پوشش یخی است. تصاویر شهریورماه حدود ۶۰ سال پیش، شکاف‌های یخی گسترده‌ای را در محل بام کنونی نشان می‌دهد.
یخچال سیوله
یخچال سیوله بلندترین یخچال دماوند و ایران است که در سمت شمال غربی دماوند قرار گرفته است. شیب آن بسیار تند است و از ارتفاع تقریبی ۴۱۰۰ متری تا قله امتداد می یابد . در تابستان ریزش سنگ بر روی آن بسیار زیاد می باشد. سیوله دارای پیشانی های یخی از نوع آبی رنگ و سبز در ارتفاع ۵۲۰۰ متری می باشد . سطح آن دارای خلل و فرج زیاد است و بواسطه وجود طوفان های مداوم قله ،که مقادیر زیادی از خاک های آتشفشانی را بر سطح یخچال می باشند سیاه رنگ به نظر می رسند. و دارای مساحت تقریبی ۱٫۲ کیلومتر مربع می‌باشد. سیوله در اصل به معنی سیلاب سیاه می‌باشد. یخچال سیوله از دو تکه نسبتاً مجزا تشکیل یافته و حد فواصل یال پرشیب شمال و شمال غربی دماوند تا یال شمالی قله را فرا گرفته است.
– موقعیت: سمت شمال غربی دماوند
– ارتفاع: از ارتفاع تقریبی ۴۱۰۰ متری تا قله امتداد می یابد
– مساحت: تقریبی ۱.۲ کیلومتر مربع
– ویژگی‌ها: بلندترین یخچال دماوند و ایران، نام سیوله به معنی سیلاب سیاه است.
یخچال دوبی سل
این یخچال در شمال دماوند واقع شده و به صورت نوار کم عرضی از ارتفاع تقریبی ۴۰۰۰ متری تا قله امتداد دارد مساحت آن حدود ۰٫۷ کیلومتر مربع است. نام آن برگرفته از واژه‌های «دیو» و «سل» به معنی آبشار دیو است که به مرور زمان به «دوبی‌سل» تغییر یافته است. این یخچال نسبت به سیوله کم‌عرض‌تر و شیب آن نیز بسیار تند است وبر روی آن ریزش های مداوم سنگ جریان دارد.
– موقعیت: سمت شمالی دماوند
– مساحت: حدود ۰.۷ کیلومتر مربع
– ویژگی‌ها: نام این یخچال ترکیبی از واژه‌های دیو و سل به معنی آبشار دیو بوده که به دوبی سل تغییر پیدا کرده است.
یخچالهای عروسک‌ها
این یخچالها به صورت پراکنده و در سمت شمالی و شمال شرقی دماوند و از ارتفاع ۴۵۰۰ متر به بالا حد فواصل یال های شمال شمال شرقی تا یال شمال شرقی قله در جناح شمالی آن ودر میان یال های ویالچه های این بخش از کوه دیده می‌شوند. به دلیل تشکیل اشکالی شبیه مخروط در سطح این یخچالها که ارتفاع آنها تا ۸۰ سانتیمتر نیز می‌رسد، این یخچالها به نام «عروسک‌ها» شناخته می‌شوند. این اشکال بر اثر عوامل طبیعی مانند باد، تابش خورشید و تصعید ایجاد می‌شوند. دامنه آنها محدود است و طول هر کدام از آنها بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ متر است.
– موقعیت: سمت شمالی و شمال شرقی دماوند
– ارتفاع: از ۴۵۰۰ متر به بالا
– ویژگی‌ها: این یخچالها به دلیل تشکیل اشکالی شبیه مخروط، به نام عروسک‌ها شناخته می‌شوند. این آدمک‌های برفی به دلیل وزش باد، تصعید در سطح برف، شدت و زاویه تابش آفتاب و … تشکیل می‌شوند.
یخچال شمال غربی
یخچال شمال غربی در سمت یال سرداغ که قسمت سایه‌دار کوه دماوند می‌باشد تشکیل شده است و به دلیل اینکه از کمترین زمان تابش نور خورشید برخوردار است، نسبت به یخچالهای دیگر دماوند ریزش سنگ کمتری دارد. این یخچال بزگ شامل دو محیط یخچالی مجزاست که توسط یال های سرداغ تفکیک می شوند . شیب آن در قسمت های ابتدایی متوسط و در بالا تند و یخی است . یخچال شمال غربی نسبت به دیگر یخچال های دماوند از ریزش سنگ کمتری برخوردار است و به همین علت در تابستان ها از شفافیت بیشتری بر خوردار است . یخچال شمال غربی به طور تقریبی از ارتفاع ۴۳۰۰ متری تا قله امتداد می یابد . یال مرکزی شمال غربی دماوند در ارتفاع ۵۳۰۰ متری به داخل این یخچال فرو می رود.
– موقعیت: یال سرداغ، قسمت سایه‌دار دماوند
– ارتفاع: از ارتفاع تغریبی ۴۳۰۰ متر به بالا
– ویژگی‌ها: به دلیل کمترین زمان تابش نور خورشید، نسبت به یخچالهای دیگر دماوند ریزش سنگ کمتری دارد.
یخچال غربی (سیمرغ)
در جبهه غربی دماوند قرار گرفته و از نزدیکی قله تا ارتفاع حدود ۴۵۰۰ متر، بالای پناهگاه سیمرغ امتداد می‌یابد. این یخچال به‌صورت موازی و درهای شکل دیده می‌شوند. همچنین این یخچال به صورت های پراکنده از کوچک تا بزرگ و موازی در جناح های مختلف یال غربی دماوند نیز به چشم میخورند که بزرگترین آنها در شمال پناهگاه سیمرغ از ارتفاع ۴۳۰۰ متر تا نزدکی قله در درهای تنگ و پر شیب با کمترین ریزش سنگ دیده می شود و دو یخچال (برفچال باقیمانده ) کوچکتر آن در کنار یکدیگر در ارتفاع ۴۵۰۰تا ۵۰۰۰ متر در نزدیکی یال شمال جنوب غربی تشکیل شده است
– موقعیت: جبهه غربی دماوند
– ارتفاع: از نزدیکی قله تا ارتفاع تقریبی ۴۵۰۰ متر در بالای پناهگاه سیمرغ
– ویژگی‌ها: یکی از یخچالهای بزرگ و مهم دماوند.
یخچال خورتاب‌سر
این یخچال بین شمال و شرق قله قرار دارد و مساحت آن ۰٫۵ کیلومتر مربع، طول حداکثر آن ۱٫۷ کیلومتر و عرض متوسط آن ۳۰۰ متر است. در ارتفاع حدود ۳۸۰۰ تا ۴۸۰۰ متری واقع شده است.
– موقعیت: بین شمال و شرق قله
– ارتفاع: بین ۴۸۰۰ متر تا ۳۸۰۰ متر
– مساحت: ۰.۵ کیلومتر مربع
یخچال جنوب شرقی
یکی از پرشیب‌ترین، طولانی‌ترین و کم‌عرض‌ترین یخچالهای دماوند است که از ارتفاع تقریبی ۴۵۰۰ متری تا قله امتداد دارد. عرض آن بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ متر است و سطح آن به دلیل ریزش سنگ، تیره‌رنگ به نظر می‌رسد. این یخچال در دره های تنگ و ریزشی حد فواصل یال جنوب شرقی تا یال جنوب جنوب شرقی قله قرار دارد.
دیگر برفچالهای اطراف دماوند
با توجه به ارتفاع خط برف در اطراف قله دماوند، که حدودا در ارتفاع ۴۵۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد، بیشک بالاتر از این ارتفاع برفچال قرار دارد. همچنین نواحی دیگر از قبیل دره ها و برخی از شیبها (از ارتفاع ۴۵۰۰ متر به بالا) دارای برفچال یا یخچالهای کوچک می باشند.
مهمترین این برفچالها یا یخچالها عبارتند از: یخچال وزمین چال (شرقی)٫ یخچال سرداغ (بین یالهای غربی و جنوب شمال غربی)٫ یخچال غربی (بین یالهای شمال جنوب غربی و غربی)٫ یخچال کافر دره (بین یالهای جنوبی و جنوب شرقی)٫ یخچال آسپرین سر ( بین یالهای جنوبی و جنوب جنوب غربی)
ویژگیهای یخچالهای دماوند
با وجود وسعت نسبتاً زیاد منطقه دماوند و بارش فراوان برف، شیب زیاد مخروط آتشفشانی، گرمای نسبی منطقه و نبود شکل‌گیری سیرک یخچالی، موجب شده است که بسیاری از یخچالهای این منطقه بیشتر به برفچال شباهت داشته باشند. همچنین به دلیل شیب بسیار زیاد، شکاف‌های عمیق در این یخچالها دیده نمی‌شود.
اهمیت یخچالهای دماوند
یخچالهای دماوند نقش بسیار مهمی در تأمین منابع آب منطقه دارند و با ذوب شدن در فصل‌های گرم، منبع پایداری برای آب شیرین فراهم می‌کنند. از منظر کوهنوردی و گردشگری نیز، به دلیل زیبایی طبیعی و چالش‌های فنی، از جذاب‌ترین مسیرهای صعود برای کوهنوردان به شمار می‌روند.
اهمیت یخچالهای دماوند
این یخچالها نقش چالش‌های پیمایش یخچالهای دماوند
پیمایش یخچالهای دماوند نیازمند تجربه، تجهیزات مناسب و دانش کافی از شرایط جوی و زمینی است. ریزش سنگ، شکاف‌های پنهان، و خطر بهمن از جمله چالش‌های اصلی در پیمایش این یخچالها محسوب می‌شوند. همچنین، تغییرات سریع آب و هوایی می‌تواند شرایط را بسیار خطرناک کند.
در مجموع، یخچالهای کوه دماوند با زیبایی طبیعی و اهمیت زیست‌محیطی و کوهنوردی خود، بخشی ارزشمند از میراث طبیعی ایران هستند که نیاز به حفاظت، مدیریت و مستندسازی علمی دقیق دارند تا برای نسل‌های آینده نیز باقی بمانند.
منابع:
- کتاب یخچالهای طبیعی نوشته دکتر سعید مرید و مهندس حمیده حسنی صفا
- وبلاگ کوه قاف
گردآوری و نگارش: امیر سعید احمدی
با سلام و عرض ادب٫ مورد شما به مسئولین مربوطه اطلاع رسانی گردید. با آرزوی بازگشت بسلامت این عزیزان به اغوش خانواده هایشان.
اکر کسی کوهنورد حرفه ای هست میتونه تا دیر نشده بره در پیدا کردنش کمکشون کنه. همچنین اگر هلی شات داره ببره. اگر سگ زنده یاب سراغ دارید زنگ بزنید به کمپ پلور اطلاع بدید به خانوادش. اگر کوه نورد داوطلب میشناسین بهشون اطلاع بدید. اینها کمک هایی هست میشه براش کرد.
سلام.خواهرم در سمت غربی دماوند گم شده بود و اونو تو بخچال پیدا کردن.هنوز همسرش رو پیدا نکردیم(دو نفری رفته بودن کوهنوردی)
به حلال احمر هم خبر دادیم اما بعد سه روز هنوز پیدا نشده.کسی کیتونه کمکون کنه؟
با سلام و عرض ادب. چه کمکی از من ساخته است؟ در خدمتتان هستم. با احترام امیر سعید احمدی
من باید در مورد یه مو ضوع با اقای احمدی صحبت کنم ممنون میشم راهنماییم کنید