هیپوترمیا و یا هایپوترمی Hypothermia یکی از دو خطرات بلقوه قرار گرفتن در معرض هوای سرد و در کوهنوردی و اصولا تمام فعالیتهای که فرد بمدت طولانی در محیطی سرد قرار میگیرد.
هیپوترمیا در واقع به دلیل افت دمای بدن ایجاد میشود که در اثر آن سیستم های مرکزی بدن توانمندی خود در انجام امورشان را رفته رفته از دست می دهند. این مساله می تواند عوارض طولانی مدت و حتی مرگ به همراه داشته باشد. در این مقاله ابتدا به تعریف هیپوترمی می پردازیم. سپس تفاوت آن با سرمازدگی را بررسی خواهیم کرد. پس از آن انواع، علائم و روشهای درمانی نیز مطرح می شوند.
در ترجمه های فارسی من بسیار دیدم که این دو واژه به یک نام سرمازدگی ترجمه میشوند. و این قدر زیادیباعث سردرگمی میشود.
در این مقاله من از دو واژه زیر و ترجمه فارسی آن به اینشکل استفاده میکنم:
برگرفته شده از:
«کتاب واژهای تخصصی کوهنوردی صفحات ۱۲۸ و ۱۰۰» و
کتاب «دانستنی‌های کوهنوردیصفحات ۲۲۸–۲۲۹»
hypothermia = هیپوترمیا ، سرمازدگی و یا کاهش غیر طبیعی دمای بدن.
و
Frostbite = یخ زدگی و یا سرمازدگی و آسیب موضعی بخشی از بدن
نکته مهم: سرما زدگی و یا یخزدگی موضعی Frostbite و سرمازدگی اعضای حیاتی بدن هیپوترمیا Hypothermia به همدیگر مربوط هستند ولی با یکدیگر متفاوتند و این تفاوت هم به جهت علایم و هم به جهت درمان و مراقبت است.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
هیپوترمیا چیست؟
هیپوترمی یک افت بالقوه خطرناک در دمای بدن است که معمولاً در اثر قرار گرفتن طولانی مدت فرد در دمای سرد ایجاد می شود.
دمای طبیعی بدن یک انسان به طور متوسط ۳۷ درجه سانتیگراد است. هنگامی که دمای مرکزی بدن به زیر ۳۵ درجه کاهش پیدا کند٬ میتوان از هیپوترمی نام برد.
با فرا رسیدن ماه های زمستان خطر قرار گرفتن در معرض هیپوترمی افزایش می یابد. اما در سایر فصول هم احتمال بروز هیپوترمی وجود دارد.
فرق سرمازدگی و هیپوترمی چیست؟
سرمازدگی و هیپوترمی هر دو در اثر قرار گرفتن در معرض سرما ایجاد میشوند و هر کدام می توانند اثرات طولانی مدت، حتی مرگ داشته باشند. در سرمازدگی و هیپوترمی، بدن سعی می کند قرار گرفتن در معرض هوای سرد را با حفظ دمای ثابت برای گرم نگه داشتن خود جبران کند، که باعث از دست رفتن گرمای تولید شده می شود که با اتلاف گرما متعادل می گردد.
به هیپوترمی زمانی اطلاق میشود که دمای بدن به کمتر از ۳۵ درجه سانتیگراد برسد.
علائم و نشانه های خفیف هیپوترمی بی حالی و گیجی است. با ادامه کاهش دمای بدن، فرد گیج تر می شود که منجر به تصمیم گیری ضعیف خواهد شد. در این حالت به جای بیرون رفتن از سرما، بی تفاوتی ایجاد میشود و ممکن است فرد دچار هذیان شود و در نهایت حتی لباسهای خود را در بیاورد و سپس بر اثر ایست قلبی جانش را از دست بدهد.
از سوی دیگر هنگامی که بدن در معرض عوامل محیطی مانند سرمای زیاد در زمستان قرار می گیرد، سعی می کند با گرفتن خون از پوست و اندام دورتر از اندام داخلی محافظت کند و آن را برای تولید گرما به اندامهای داخلی منتقل کند که باعث میشود قسمتهای کوچکتر مانند انگشتان قربانی شوند.
|
یخزدگی عضوی از بدن |
هیپوترمیا (سرما زدگی) |
|
|
تعریف کلی |
جریان خون در بافت از بین رفته و بافت یخ می زند. |
دمای هسته اصلی بدن افت می کند |
|
علایم اولیه |
پوست سفید یا خاکستری، پوست حس خود را از دست می دهد. |
گیجی، عدم تمرکز، خستگی… |
مهم ترین عامل بروز هیپوترمیا چیست؟
در طی قرار گرفتن در معرض دمای سرد ، بیشترین کاهش گرما – تا ۹۰٪ – از طریق پوست اتفاق میافتد. بقیه را، از ریه های خود بازدم می کنیم. از دست دادن گرما در درجه اول از طریق پوست اتفاق می افتد و در صورت قرار گرفتن در معرض باد یا رطوبت سرعت می گیرد. اگر قرار گرفتن در معرض سرما به دلیل غوطه ور شدن در آب سرد باشد ، اتلاف گرما می تواند ۲۵ برابر سریعتر از آن باشد که در معرض دمای هوا قرار گیرد.
هیپوتالاموس ، مرکز کنترل دما مغز ، با ایجاد فرآیندهایی که بدن را گرم و خنک می کند ، درجه حرارت بدن را افزایش می دهد. در هنگام قرار گرفتن در معرض دمای سرد ، لرز یک واکنش محافظتی برای تولید گرما از طریق فعالیت عضلات است. در یکی دیگر ازواکنشهای بدن برای حفظ گرما – که انقباض عروقی نامیده می شود – رگ های خونی به طور موقت تنگ می شوند.
به طور معمول ، فعالیت قلب و کبد بیشتر گرمای بدن شما را تولید می کند. اما با خنک شدن دمای اعضای هسته بدن ، این اندامها گرمای کمتری تولید می کنند.
اینکار در حقیقت برای محافظت از مغز وتامین گرمای مغز و قلب انجام می شود. دمای پایین بدن می تواند فعالیت مغز ، تنفس و ضربان قلب را کند کند.
گیجی و خستگی می تواند باعث ایجاد اختلال در توانایی فرد در درک اتفاقات و اختلال در انتخاب هوشمندانه برای رسیدن به امنیت شود.
علائم هیپوترمیا
علائم هیپوترمی در بزرگسالان و خردسالان به یکسان نیست.
نشانه های هیپوترمی در بزرگسالان
- لرز ، که ممکن است با پیشرفت هیپوترمی متوقف شود (لرز در واقع نشانه خوبی برای فعال بودن سیستم های تنظیم گرما در فرد است).
- تنفس آرام و کم عمق.
- گیجی و از دست دادن حافظه.
- خواب آلودگی یا خستگی.
- گفتار مبهم یا مبهوت.
- از دست دادن هماهنگی، لنگ زدن دستها، گامهای لغزنده.
- نبض آهسته و ضعیف.
- در هیپوترمی شدید ممکن است فرد بدون علائم واضح تنفس یا ضربان هوشیاریش را از دست بدهد.
علائم هیپوترمی در کودکان:
- پوست سرد، به رنگ قرمز روشن.
- انرژی غیرمعمول کم.
دلایل هیپوترمیا
دلایل معمول هیپوترمی به قرار زیر هستند:
قرار گرفتن در معرض هوای سرد
هنگامی که تعادل بین تولید حرارت بدن و از دست دادن گرما برای یک دوره طولانی مدت از بین برود، هیپوترمی می تواند رخ دهد. هیپوترمی تصادفی معمولاً پس از قرار گرفتن در معرض دمای سرد بدون لباس گرم و خشک کافی برای محافظت اتفاق می افتد.
کوهنوردان با پوشیدن تجهیزات تخصصی و پیشرفته که برای آن محیط بادخیز و سرد طراحی شده اند ، از هیپوترمی جلوگیری می کنند.
با این حال ، محیط های بسیار ملایم نیز بسته به سن ،توده بدن ،حجم چربی بدن ، سلامت کلی و مدت زمان قرار گرفتن در معرض دمای سرد می تواند منجر به هیپوترمی میشود. یک فرد بزرگسال ضعیف و مسن در یک خانه ۱۵.۵ درجه ای پس از قطع گرمای خانه می تواند در یک شب دچار هیپوترمی خفیف شود. نوزادان و کودکان در اتاق های خواب سرد نیز در معرض خطر هستند.
سایر دلایل مانند دیابت، مسائل مرتبط با تیرویید، بعضی از داروها، ترومای شدید یا استفاده از مواد مخدر و الکل نیز ریسک هیپوترمی را افزایش می دهد.
افراد مستعد برای هیپوترمی
بعضی از گروههای افراد در معرض ریسک بیشتری هستند:
- افراد مسن، کودکان و نوزادان بدون غذا، گرما و لباس مناسب.
- افراد دارای بیماری ذهنی.
- افرادی که برای مدت طولانی در معرض هوای آزاد قرار می گیرند.
- افرادی که تحت تاثیر الکل یا مواد مخدر باشند.
انواع هیپوترمی
شناختن علائم اولین قدم در تشخیص و درمان است. یک دماسنج تخصصی که در اکثر مراکز اورژانس بیمارستان موجود است ، می تواند دمای بسیار پایین بدن را تشخیص داده و تشخیص را تأیید کند.
دما برای هیپوترمی در سطوح مختلف به شرح زیر می باشد:
- هیپوترمی خفیف: ۳۲ تا ۳۵ درجه سانتیگراد.
- هیپوترمی متوسط : ۲۸-۳۲ درجه سانتیگراد.
- هیپوترمی شدید: کمتر از ۲۸ درجه سانتیگراد.
هیپوترمی در کودکان و نوزادان
از آنجا که کودکان و نوزادان نسبت به وزن خود دارای سطح پوست بیشتری هستند، احتمال ابتلا به هیپوترمی در آنها بیش از بزرگسالان است. مساله مهم در مورد کودکان این نکته است که آنها احتمالا نمی توانند مشکل خود را به درستی مطرح کنند، بنابراین مهم است که والدین هوشیار بوده و شرایط خطرناک را به درستی تشخیص دهند. یکی از علائمی که می توان در مورد خردسالان به آن اشاره کرد گریه غیرطبیعی ضعیف و همچنین تنفس کم عمق یا بدون تنفس بودن است. کودکان بزرگتر بیشتر علائمی شبیه به بزرگسالان بروز می دهند.
پیشگیری و درمان هایپوترمی
موثرترین درمان برای هیپوترمی پیشگیری می باشد. جلوگیری از دست دادن انرژی و حفظ گرمای بدن از طرق مختلف می تواند بهترین راهکارها باشند. با این حال هیپوترمی می تواند مرگ آور باشد و نیاز به درمان فوری دارد. در صورت در دسترس نبودن درمان پزشکی موارد زیر را انجام دهید:
- انتقال فرد مصدوم به محیط و یا جانپناهی خشک با دمای مطبوع
- درآوردن لباسهای خیس شامل کلاه، دستکش، کفش و جوراب..
- حفاظت فرد در مقابل باد، از دست دادن گرمای بیشتر، با لباس گرم …
- انتقال سریع فرد به ارتفاع کمتر و یا محل گرمتر .
- شروع گرم کردن مجدد فرد با هر چیز ممکن. می توانید از گرمای بدن نیز استفاده کنید.
- دادن مایعات گرم، به جز کافیین و الکل. به فرد ناهوشیار مایعات ندهید.
اگر فرد هیپوترمی بیهوش است ، یا نبض یا علائم تنفسی ندارد ، بلافاصله برای کمک اضطراری تماس بگیرید.
در صورت عدم احساس نبض و عدم وجود علائم تنفس ، باید بلافاصله CPR (احیای قلبی ریوی) داده شود.
قبل از شروع CPR تا یک دقیقه کامل نبض را چک کنید ، زیرا ضربان قلب ممکن است بسیار کند باشد و در صورت وجود ضربان قلب ، نباید CPR را شروع کنید.
CPR باید در صورت عدم وجود علائم تنفس یا نبض ، تا رسیدن امدادگران یا انتقال بیمار به بیمارستان ادامه یابد.
در موارد پیشرفته ، برای گرم کردن مجدد دمای هسته به درمان در بیمارستان نیاز است. درمان هایپوترمی ممکن است شامل مایعات گرم IV ، اکسیژن گرم و مرطوب ، شستشوی صفاقی (“شستشوی” داخلی حفره شکم) و اقدامات دیگر باشد. عوارض ناشی از بهبودی می تواند شامل ذات الریه ، آریتمی قلبی ، فیبریلاسیون بطنی (ریتم خطرناک “بال زدن” قلب) ، ایست قلبی (توقف ناگهانی ضربان قلب) و مرگ باشد.
نکات مهم پیرامون هیپوترمی و کوهنوردی
همانطور که توضیح داده شد سرما دلیل اصلی بروز هایپوترمی است که در کوهستان نیز امری طبیعی می باشد. بر اثر هر هزار متر ارتفاع گرفتن دمای هوا حدود ۵ درجه و بر اثر هر ۱۰ کیلومتر افزایش سرعت باد، دمای هوای حسی حدود ۶ درجه کاهش می یابد. با توجه به این شرایط احتمال قرار گرفتن در سرمای بسیار زیاد در کوهنوردی بسیار بالا خواهد بود. دلایل زیر به خصوص در کوهنوردی می توانند به احتمال بروز این مساله دامن بزنند:
- لباس مرطوب: ناشی از تعریق در حین فعالیت
- لباس خیس: به دلیل بارش برف و باران
- لباس ناکافی
- مایعات و غذای ناکافی
- ثابت ماندن برای طولانی مدت و بدون اضافه کردن لایه پوشاک گرمایی.
- روحیه ضعیف، ترس، بلاتکلیفی، شوک
- بیماری یا جراحت
- فرسودگی و خستگی بیش از حد
- شرایط آب و هوایی مانند طوفان یا برف عمیق
پیشگیری از هیپوترمی
- پوشیدن لباس هایی عایق و تنفسی مناسب و به همراه داشتن دستکش و کلاه اضافی و ضدآب
- همراه داشتن نوشیدنی و غذای کافی و پرانرژی
- به همراه داشتن پوشاک اضافی برای تعویض یا شرایط اضطراری
- به همراه داشتن کیسه بیواک و پتونجات برای شرایط اضطراری و سرمای زیاد.
- کسب آمادگی بالا که باعث کاهش فشار بیشینه در طول برنامه ها می شود.
برگرفته از مقاله ای با همین تیتر: https://mountaintrails.ie/need-know-hypothermia-mountains/
گردآوری و تنظیم: امیر سعید احمدی
