پیچ یخنوردی (Ice climbing screw) که گاهی اوقات به عنوان پیچ یخ (Ice screw) نیز شناخته میشود، ابزاری تخصصی است که در صعودهای یخنوردی برای ایجاد و نصب حمایت‌های میانی و کارگاه به کار برده میشود.
در گذشته، این پیچ‌ها در شکل‌ها و طرح‌های مختلفی نظیر ناودانی، تخت، مارپیچ، لوله‌ای یا نیم پیچ تولید میشدند، که عمدتاً برای صعود به یخچال‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفتند. نصب این پیچ‌ها با مشکلات زیادی همراه بود و پیچاندن آنها در یخ مشکلات زیادی ایجاد می‌کرد، همچنین وزن آنها نیز بسیار بالا بود.
اما با گذشت زمان، پیچ‌های یخنوردی بهبود یافته و به شدت سبک و کارآمد شده‌اند.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
انواع پیچ یخ
در حال حاضر، پیچ‌های یخنوردی رایج اغلب از آلیاژ فلزی سبک و ضد زنگ، نظیر استیل ضد زنگ (Stainless Steel) یا آلیاژ (NiCrMo Steel)، ساخته می‌شوند. علاوه بر این، نسل جدیدی از این پیچ‌ها با بهره‌گیری از آلومینیوم (Aluminium) و نوک‌های ساخته شده از آلیاژ (NiCrMo Steel) تولید می‌شوند که ویژگی‌هایی مانند وزن کم، سرعت بالا در نصب، و مقاومت بالا را به کوهنوردان ارائه می‌دهند.
چند سالی است که پیچ‌های یخ سبک با آلیاژ آلومینیوم، که به‌عنوان پیچ یخ تیتانیومی شناخته می‌شوند، از برندهای معتبری مانند پتزل، بلک دیموند، و بلو آیس به بازار عرضه شده‌اند. الماسه‌های این نوع پیچ‌ها از آلیاژ (NiCrMo Steel) ساخته می‌شوند، که این امر باعث میشود الماسه‌ها همچنان از قدرت و استحکام پیچ‌های فلزی ضد زنگ بهره‌مند بمانند. این پیچ‌های یخ به‌عنوان یک گزینه سبک و کارآمد، با وزنی کمتر در مقایسه با نمونه‌های مشابه از آلیاژهای دیگر، انعطاف بیشتری به کوهنوردان ارائه می‌دهند. اگرچه قیمتی بالاتر دارند، اما از لحاظ سبکی و کارایی، انتخابی مناسب به شمار می‌روند.
نکته مهمی که باید به آن توجه داشت، در انواع پیچ‌های یخنوردی با استفاده از فلز سبک، الماسه آنها از آلیاژ (NiCrMo Steel) ساخته میشود. این ویژگی باعث میشود الماسه همچنان از قدرت و استحکام پیچ‌های فلزی ضد زنگ بهره‌مند بماند. همچنین، کاربران قادرند در صورت نیاز، الماسه را به صورت جداگانه خریداری کرده و به راحتی پیچ یخ خود را تعمیر یا تعویض نمایند.
انواع دیگر پیچ یخ:
مدل‌هایی از پیچ‌های یخنوردی وجود دارند که پلاک نصب کارابین پیچ یخ قابل جابجایی است و برخی از آنها دارای یک تسمه اسلینگ اضافه به صورت متحرک روی بدنه هستند. این ویژگی به کاربران اجازه می‌دهد که پیچ را در نقاطی که طول آن بیشتر از قطر یخ است نصب کنند. با جابجایی پلاک نصب کارابین، کاربران می‌توانند پیچ را تا حد امکان پیچانده و موقعیت مناسب برای نصب کارابین را انتخاب کنند، حتی اگر بخشی از پیچ بیشتر از حد استاندارد خارج از سطح یخ باقی مانده باشد.
آناتومی پیچ یخ
پیچ‌های یخنوردی متداول عموماً از دو بخش اصلی تشکیل می‌شوند: یک بدنه لوله‌ای با رزوه‌هایی روی آن و نوک الماسه، و بخش پلاک برای اتصال کارابین. روی این پلاک، علاوه بر حفره‌ای برای اتصال کارابین، اهرم پیچاننده هرزه‌گرد نیز قرار دارد که فرآیند پیچاندن پیچ را آسان‌تر می‌کند. پلاک ممکن است دارای یک یا دو حفره برای اتصال کارابین باشد. دسته‌های هرزه‌گرد پیچ‌های یخ دارای رنگ‌های متفاوتی هستند که معمولاً بر اساس طول پیچ یخ تعیین می‌شوند.
اجزاء کلیدی یک پیچ یخ عبارت‌اند از:
۱. بدنه پیچ و رزوه‌های آن
2. نوک پیچ یا الماسه
3. پلاک با حفره‌هایی برای نصب یک یا دو کارابین
4. دسته و اهرم هرزه‌گرد
پیچ‌های یخنوردی حتماً باید تأییدیه فدراسیون جهانی کوهنوردی (UIAA) و استاندارد فروش در اتحادیه اروپا را داشته باشند.
اندازه پیچ یخ و رنگ آن
پیچ‌های یخنوردی امروزه در اندازه‌های مختلف تولید می‌شوند که هر کدام به وسیله رنگ‌های مشخصی بر روی دستگیره‌ها شناسایی می‌شوند. اندازه‌ها و رنگ‌های رایج عبارتند از:
- پیچ ۱۰ سانتی‌متر با دستگیره قرمز، مناسب برای استفاده در یخ‌های کم عمق.
- پیچ ۱۳ سانتی‌متر با دستگیره زرد، مناسب برای استفاده به عنوان نقاط میانی.
- پیچ ۱۶ سانتی‌متر با دستگیره آبی، مناسب برای استفاده در نقاط میانی و کارگاه.
- پیچ ۱۹ سانتی‌متر با دستگیره خاکستری یا سبز، مناسب برای نقاط میانی و کارگاه.
- پیچ ۲۲ سانتی‌متر با دستگیره بنفش، مناسب برای ایجاد کارگاه در یخ‌های عمیق و سطوح برفی یخزده.
با این حال، باید توجه داشت که اندازه‌ها و رنگ‌های دستگیره‌ها ممکن است بین برندها و مدل‌های مختلف کمی متفاوت باشند. همچنین، برخی اندازه‌ها ممکن است در تمام کشورها موجود نباشند، مانند پیچ‌های کوتاه‌تر از ۱۰ سانتی‌متر یا بلندتر از ۲۵ سانتی‌متر.
نسل در حال انقراض پیچ یخ
پیچ‌های یخنوردی از نسل‌های گذشته، که دیگر تولید نمی‌شوند، ممکن است به عنوان “نسل در حال انقراض” مطرح باشند. این پیچ‌ها با ویژگی‌ها و طراحی‌های خاص خود در گذشته برای فعالیت‌های صعود یخی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. با توجه به پیشرفت تکنولوژی و تغییرات در طراحی و مواد ساخت، پیچ‌های یخنوردی جدید با ویژگیهای بهتر و عملکرد بالاتر تولید شده‌اند. به همین دلیل، پیچ‌های گذشته به تدریج از بازار خارج شده و جای خود را به مدل‌های به‌روزتر داده‌اند.
استفاده از پیچ‌های یخنوردی جدیدتر به کوهنوردان امکان می‌دهد تا با ابزارهایی با کارایی و ایمنی بالاتر به صعود یخ بپردازند. در عین حال، علاقه‌مندان به کلکسیون‌های تاریخی و مجموعه‌های قدیمی ممکن است به جمع‌آوری پیچ‌های یخنوردی از نسل‌های گذشته بپردازند تا ارتباط با تاریخ یخنوردی را حفظ کنند.
به عنوان مثال، می‌توان به پیچ‌های یخی اشاره کرد که متعلق به نسل گذشته پیچ‌های یخنوردی هستند؛ هر چند که دیگر تولید نمی‌شوند، اما همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرند. اهرم پیچ‌گردان این پیچ‌ها ثابت بود، که در زمان خودشان سرعت عمل و راحتی بستن پیچ را به ارمغان آوردند. با این حال، این مدل‌ها نیز دارای نواقصی بودند، به‌ویژه در مورد اهرم‌های دستی که هنگام حمل یا پس از نصب مزاحمت ایجاد می‌کردند. با این وجود، از پیچ‌های یخی بدون اهرم پیچ‌گردان کارآمدتر بودند.
یا می‌توان به پیچ‌های یخنوردی با اهرم پیچ‌گردان تاشو اشاره کرد که در زمان خود به عنوان موثر و کارآمد شناخته میشدند. اما با پیشرفت‌های تکنولوژیکی و تحولات در ساختار و طراحی، نسل جدیدی از پیچ‌های یخنوردی وارد بازار شدند. این تحولات به طور کلی بهبودهایی در عملکرد، وزن، و کارایی این ابزارها ایجاد کردند، اما به زودی جای خود را به نسل جدیدتر و کارآمدتری از پیچ‌های یخنوردی دادند.
لوازم جانبی پیچ یخ
سرپوش پلاستیکی محافظ الماسه: مهم‌ترین بخش یک پیچ یخ، نوک آن است که وظیفه نفوذ در محکم‌ترین و سخت‌ترین یخ‌ها را بر عهده دارد. بنابراین، هر گونه بی‌توجهی به این قسمت، تاثیر بسزایی بر روی کارایی آن دارد. بدین منظور، با استفاده از سرپوشهای لاستیکی، از برخورد آن با دیگر لوازم جلوگیری میشود و حمل آن در کوله‌پشتی نیز مناسب‌تر است. این سرپوش‌ها همراه با پیچ یخ و یا به صورت جداگانه به فروش می‌رسند. این سرپوش‌ها تمایل زیادی به گم شدن دارند.
محافظ الماسه و رزوه پیچ یخ:
فلوت یا پان‌فلوت، نوعی از محافظ‌های لوله‌ای شکل هستند که به عنوان لوازم جانبی برای محافظت از لوله، رزوه، و الماسه پیچ‌های یخ استفاده می‌شوند. امکان نصب چندین مورد از آنها در کنار یکدیگر بر روی حمایل وجود دارد. این محافظ‌ها سنگین بوده و کارآمدی کمی دارند.
با این حال، در صورتی که هدف، پیمایش مسیر یخچالی باشد و افراد بخواهند دو پیچ یخ بلند را برای مواقع اضطراری بر روی هارنس خود به همراه داشته باشند، این محافظ‌ها برای حفاظت البسه از الماسه پیچ‌های یخ، محافظ‌های خوبی به شمار می‌روند. جایگزین‌هایی دستساز و مبتکرانه مانند شلنگ پلاستیکی یا تویوپ قرص جوشان نیز وجود دارند.
کیف مخصوص حمل و نگهداری:
تقریباً تمام برندهای تولید‌کننده پیچ یخنوردی، کیف‌هایی مخصوص حمل و نگهداری پیچ‌های یخنوردی را به بازار عرضه کرده‌اند. برندهایی چون پتزل، بلک دایموند، و گریول، انواع مختلفی از این کیف‌ها را در دسترس قرار داده‌اند.
کارابین حمل ابزار
برای حمل بهینه پیچ های یخ نوردی هنگام صعود نوعی کارابین پلاستکی مخصوص حمل پیچ یخ و تبر یخ با ورودی نسبتا بزرگ عرضه میشود. این نوع کارابین Carrying tool carabiner نام دارد. یک یا دو عدد از آن به کمربند هارنس نصب میشود.
نسل قدیم پیچ یخ
در سال‌های قبل از ۱۹۸۰ میلادی، پیچ‌های یخنوردی بسیار ساده و ابتدایی بودند. انواع اولیه آنها بیشتر به شکل میخ یخ بودند تا پیچ یخ! به دلیل ساختارشان، کوهنوردان مجبور بودند برای نصب، آنها را در برف یخزده یا یخ بکوبند تا بپیچانند. سپس انواع لوله‌ای شکل و توخالی، که فاقد نوک تیز یا الماسه بود، پدیدار شد که و رزوه‌های کم عمقی داشت. وجود رزوه‌های کم عمق در هنگام پاندولی، اصطکاکی کم را ایجاد می‌کرد، اما همچنان کوبشی بودند. انواع دیگری نیز وجود داشت که یک مفتول فلزی پیچشی با حلقه نصب کارابین بودند.
در دهه ۷۰ میلادی مدل‌های ابتدایی پیچ که به واقع پیچشی بودند به بازار آمدند، اما نصب آنها زمان‌بر بود. تجهیزات فنی و تکنیک استفاده از آنها و نوع هدف‌ها برای صعود نیز دستخوش تغییر شد. در دهه ۸۰ میلادی با پیشرفت تکنولوژی ساخت فلزات سبک و تراش آنها، ابزارهای یخنوردی و پیچ یخ نیز متحول شدند. اولین پیچ‌های یخنوردی به شکل امروزی، ولی بدون اهرم هرزه‌گرد، وارد بازار شدند.
بی‌هوده نیست اگر بگوییم که تکنولوژی ساخت پیچ یخنوردی در پیشرفت و عمومیت پیدا کردن رشته یخنوردی تأثیر بسزایی داشته است.
تعمیر و نگهداری از پیچ یخ
حفظ، نگهداری، و حمل‌ونقل صحیح پیچ‌های یخنوردی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
بخش اعظم کیفیت یک پیچ یخ، نوک الماسه و رزوه‌های سالم آن است. آسیب دیدن به این بخش‌ها ممکن است باعث سخت و پیچیده شدن عملکرد پیچ و حتی مشکلات در تثبیت آن در یخ شود. به همین دلیل، پیچ‌های یخنوردی نیازمند مراقبت ویژه‌ای هستند.
در زمان انبارداری و یا حمل در کیف خود نگهداری شوند و نکات زیر را رعایت کنید:
- داخل لوله و الماسه پیچ را همیشه خشک نگه دارید.
- الماسه پیچ یخ را با یک سرپوش لاستیکی محافظت کنید تا از آسیب‌ها و ضربات حفظ شود.
- هنگام حمل در کوله پیچ ها را در کیف مخصوص حمل کنید.
- هنگام انبار میان فصل آنها را بخوبی خشک نگه دارید. کنترل کنید و اگر نیاز بود آنها را تعمیر کنید.
همچنین، به دلیل اهمیت مراقبت و تعمیر پیچ یخ، در مطالب راهنمای حفظ و نگهداری پیچ‌های یخنوردی به جزئیات بیشتری اشاره خواهم کرد. همچنین نظرتان را به مطلب نکات مهم در نصب پیچ یخنوردی جلب میکنم.
گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی
