یخنوردی و صعودهای ورزشی

«یخنوردی صعودهای ورزشی» و «یخنوردی در طبیعت» هردو عنوان «یخنوردی» را یدک میکشند. اما این دو فعالیت تفاوتهای اساسی در ماهیت خود دارند.

مقدمه

اساس یخنوردی صعودهای ورزشی رقابت در صعود و عبور از موانع یخزده در محیطی ساخته شده به دست بشر است. که قوانین آن را انسانها معین میکنند.  در آن محیط های ورزشی سعی بر این است که درصد احتمال بروز حادثه به صفر نزدیک باشد.

در صورتی که در یخنوردی در طبیعت همه شرایط برعکس است. قوانین و شرایط را طبیعت و کوهستان مشخص میکنند. و از زمین بازی خبری نیست. هر حرکت حساب نشده  و هر اشتباه میتواند منجر به حادثه شود. از تفاوت این دو بطور خلاصه میتوان عنوان کرد:

• تفاوت در دیدگاه
• تفاوت در تجهیزات
• تفاوت در محیط اجرایی

چیزی که اما در هر دوی این شاخه ها مشترک است : لذت صعود از مسیرها و موانع یخزده است!

مهم: بخشی از متن پیش رو برگرفته از مقاله‌ای است به نام تاریخچه مسابقات یخنوردی ایران و جهان که در فصلنامه کوه شماره ۵۳ سال ۱۳۸۷ نوشته آقای افشین یوسفی است. لطفا اگر این مقاله را با زنشر میکنید، منبع فصلنامه کوه و نام نویسنده آن را نیز عنوان کنید.

مرور کوتاه

رقابتها و مسابقات  صعودهای ورزشی یخنوردی از کجا آمدند؟ در مطلب تاریخچه یخنوردی صحبت از جشنوارها و فستیوالهای یخنوردی شد و خواندیم که اولین جشنواره گامبرداری و صعود از یخ که مکتوب میباشد اولین بار  در (Cormayeur) نزدیک شمونی فرانسه و در یخچال (Brenva) (کوه مون بلان _ آلپ ایتالیا) و توسط موسیو اکشتاین در سال ۱۹۱۲ برنامه ریزی و اجرا شد.

مسابقات یخنوردی به عنوان یک «ورزش چندگانه و چالش‌آور» از قرن بیستم شکل گرفته و تاکنون به یکی از جذاب‌ترین ورزش‌های زمستانی تبدیل شده است.

در اوایل قرن بیستم، مسابقات یخنوردی به عنوان یکی از ورزش‌های پرطرفدار در مناطق کوهستانی شمالی اروپا و آمریکای شمالی شناخته شد. این مسابقات در ابتدا به صورت غیررسمی و محلی برگزار می‌شدند.

در دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰، مسابقات یخنوردی در برخی مناطق به شکل سازمان‌یافته‌تری برگزار شدند. این دوره‌ها همراه با جایزه‌های ملی برای برترین‌ها به حرکت افتاد و مسابقات را جذاب‌تر کردند.

در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، مسابقات یخنوردی گام‌های بلندتری برداشت و به شکل جهانی گسترش یافت. مسابقات بین‌المللی با حضور تیم‌های مختلف از نقاط مختلف جهان برگزار شدند و این ورزش را به یک رویداد جهانی تبدیل کردند.

در دهه‌های ۷۰-۸۰ میلادی، با برگزاری جشنواره‌های یخنوردی در اروپا، آمریکای شمالی و روسیه، یخنوردی به شکل یک ورزش منحصر به فرد تبدیل شد. این دوران نخستین دوره‌های آموزشی در زمینه فنون یخنوردی و درایتولینگ و معرفی درجه‌بندی‌های خاص این صعودها را به همراه داشت. جرج لو و جف لو از پیشگامان آموزش یخنوردی در آن دوران به شمار می‌روند.

همزمان با آموزش فنون یخنوردی، در بعضی از جشنواره‌ها در فرانسه، آمریکای شمالی و به ویژه در روسیه در دوران اتحاد شوروی، رقابت‌های یخنوردی با اهدا جوایز و جشنواره‌های رسمی شکل گرفت. این رقابت‌ها از دهه ۷۰ شروع شدند و تاکنون هر ساله برگزار می‌شوند. کشور روسیه می‌تواند به عنوان پیشوای شکل‌گیری مسابقات یخنوردی به حساب آید.

مسابقات روسیه

مسابقات یخنوردی در روسیه (در زمان اتحاد جماهیر شوروی) در فصل زمستان و از سال ۱۹۷۰ اجرا می شده. در آن زمان مسابقات در سه بخش انجام میشد.: سختی مسیر، سرعت و صعود سرعتی در مسیرهای طولانی (بلند تر از ۵۰۰ متر) که بوسیله طناب های ۴۰ متری صعود می شدند. نتایج این مسابقات هم در پایان هر فصل برای هر یک رشته ها اعلام می شد. در زمستان ۱۹۹۷/۱۹۹۶ تیم یخنوردی روسیه در مسابقات کورشیول فرانسه شرکت کرد. در آن زمان آنها قوانین فرانسویان را در مورد مسابقات سختی مسیر پذیرفتند و از آن به بعد مسابقات روسیه هم با همان قوانین اجرا شد.

در همین بین نیز قوانین مربوط به این رقابت‌ها مشخص شدند و رقابت‌های سالانه با قوانین مخصوص خود برگزار شدند. رقابت‌ها با سرعت و دقت بیشتری همراه شدند و جوایز جذاب تری ارائه می‌شد. این مسابقات باعث گسترش و تعالی یخنوردی شدند و شهرت ویژه‌ای به دنبال داشت. کوهنوردان و یخ‌نوردان حرفه‌ای و آماتور در این دوران فراوانی یافتند.

مسابقات آمریکا

قافله یخنوردی در امریکا، هم زمان با اروپا به راه افتاد و از سال ۱۹۹۷ مسابقات رسمی آن در بازی های زمستانی آمریکا گنجانده شد و هر ساله مسابقات منطقه ای آن در نقاط مختلف، مخصوصاً ایالت های کلورادو و کالیفرنیا برگزار می شود. بدلیل وجود هیجان، به جرات می توان گفت که مسابقات یخنوردی یکی از جذاب ترین و پر بیننده ترین بخش مسابقات زمستانی در پارک یخنوردی (Ouray)  آمریکا می باشد.

جشنواره مشهور یخنوردی Ouray در کلرادو، آمریکا، یک فستیوال پنج روزه است که دارای دسیپلین‌های مختلف برای صعود کنندگان در تمام سطوح سنی می‌باشد. همچنین، فیستیوال یخنوردی کانمور در کانمور آلبرتا، کانادا، رقابت‌های مهم و برجسته را با کارگاه‌های آموزشی مهارت‌ها تلفیق می‌کند. در این کارگاه‌ها تکنیک‌های یخنوردی به همراه نمایش طرز کار و اصول صعود آموزش داده می‌شود.

همچنین، رقابت‌های سرعتی Bohinj در اسلوونی از سال ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۹ برگزار شد و از سال ۲۰۰۰ به بعد، سولکادا میزبان رقابت‌های سرعت و دشواری شده و جام اسلوونی هر ساله در این شاخه‌ها برگزار می‌شود. رقابتهای جام جهانی نیز از سال ۲۰۰۰ در Cortina به صورت رسمی شروع شده و از سال ۱۹۹۹ رقابتهای اروپایی نیز در مناطق مختلف اروپا برگزار می‌شوند.

در این زمان یخنوردی صعودهای ورزشی به سرعت در حال گسترش است و سالانه ۵ تا ۶ جشنواره تحت نظارت فدراسیون جهانی در کشورهای صاحب سبک در یخنوردی مسابقات ملی مهمی برگزار می گردد:

• مسابقه جام روسیه (Russian cup)
• مسابقه قهرمانی کره (Koren championchip)
• مسابقه جام ایتالیا (Italian cup)
• مسابقه جام اسلونی (Slovenian cup)
• مسابقه جام کرواسی (Croation cup)
• مسابقه جام اسلواکی (Slovak cup)
• مسابقه قهرمانی اتریش (Austian championship)
• مسابقه قهرمانی فرانسه (French championship)
• مسابقات جام جهانی ساس فی (Ice Climbing Worldcup)

با گذر زمان و جذب علاقه‌مندان بیشتر به این ورزش، مسابقات یخنوردی وارد بازی‌های المپیک شدند. این ورود به رویداد المپیکی باعث افزایش توجه جهانی به این ورزش و جلب حمایت‌های بیشتر از سوی فدراسیون‌ها و اتحادیه‌های وابسته شد.

المپیک زمستانی

بعد از برگزاری مسابقات جهانی متعدد یخنوردی در مناطق مختلف جهان و با پیگیری های متعدد اتحادیه جهانی کوهنوردی بلاخره در سال ۲۰۱۴ مسابقه یخنوردی به المپیک زمستانی سوچی روسیه راه پیدا کرد. هر چند که این مسابقات به طور آزمایشی و نمایشی صورت گرفت اما زمینهای شد برای ورود این رشته به مسابقات رسمی و مدال آور المپیک زمستانی. این مسابقه و به دلیل حضور یخنوردان ایرانی در مسابقات جهانی قبل و گرفتن سهمیه برای حضور در این مسابقات نقطه عطفی برای ورزشکاران ایرانی محسوب میشود. یخنوردان ایرانی با حضور خود در مسابقات یخنوردی المپیک زمستانی سوچی برگ زرین دیگری در تاریخ این ورزش در کشور ایران اضافه کردند.

شعاری در UIAA جریان دارد که می گوید؛ یخنوردان همدیگر را دوست دارند و در آخر همه اینها فقط یک تفریح است!

مسابقات جام جهانی ساس فی ( Worldcup)

جام رقابتهای یخنوردی ساس فی در محیطی جذاب از سال ۲۰۰۰ میلادی در شهر ساس‌فی در جنوب غربی سوئیس برگزار میشود. و امروزه یکی از چند مرکز مسابقات جام جهانی است و به عقیده بسیاری از فعالان بی طرف در این رشته یکی از جذابترین مسابقات جام های یخنوردی است که در جهان برگزار میشود.  هر چند یخ نوردی صعودهای ورزشی به عنوان یک ورزش رقابتی در واقع هنوز یک ورزش نسبتاً جوان است، اما شهر ساسفی در سال ۲۰۲۴  به عنوان محل برگزاری جام جهانی برای بیست و چهارمین بار برگزار می شود. که این خود به تنهای یک رکورد بشمار میرود. یکی از جذابیتهای جام جهانی ساسفی محل برگزاری آن است.

شهر کوچک ساس فی که در پایان دره ساس در کوهپایه کوه آلالین وکوه دووم (بلندترین قله سوئیس) و یخچال طبیعی ساس قرار گرفته. یکی از قطبهای مشهور در جهان برای انجام ورزشهای زمستانی است که حتی تابستان هم در پیستی که در ارتفاع ۳۹۰۰ متری قرار دارد میتوان اسکی کرد. و جالبه که بدانیم در آن خودرویی تردد نمیکند.

در اول ورودی این ریزورت یک پارکینگ طبقاطی حدود ۱۰ طبقه ساخته شده که  مرکز آن مسیر تردد خودروها برای رسیدن به طبقات پائینتر یا بالاتر است. مسقف هم هست.

برگزار کنندگان این مسابقات که بدنبال محل برگزاری این مسابقات بودند، این محل را برای برگزاری محلی جذاب دیدند که حق هم داشتند. دیواره مسابقات در مرکز این ساختمان بنا میشود و تماشاچیان میتوانند صعود قهرمانان را تا گیره آخر را در محیطی سرپوشیده و از نزدیک مشاهده کنند. تماشای صعودها در این شرایط بی نظیر است.

صعودهای ورزشی یخنوردی در ایران

صعود از برفهای یخزده و کلاسهای آموزشی  از اوایل دهه ۳۰ شمسی در ایران انجام میشد و کلاسهای برف و یخ نیز از دهه ۴۰ شمسی نیز هرساله در حسندره برگزار میشد.

یخنوردی به عنوان تاکتیک صعود در ایران سابقه نسبتا طولانی همچون اروپا ندارد. شاید بتوان اولین آشنایی کوهنوردان ایرانی با یخ و تکنیکهای ابتدایی یخنوردی را به کلاسهای آموزشی که طی سال های ۱۳۲۸ و ۱۳۳۰ در منطقه علم کوه برگزار شد، پیوند داد.

در آن دوره:

• اولین صعود دره یخار که در سال ۱۳۴۴ توسط دو نفر از اعضای کلوپ دماوند به نامهای بهمن ناصحی و جهانگیر امامی انجام شد.
• طی سالهای ۱۳۴۷  و ۱۳۴۸ تا اوایل دهه ۶۰ نخستین صعودهای بلند یخچالی ایران مانند صعود دوباره یخار (۱۳۴۷)
• صعود یخچال غربی علم کوه (۱۳۴۷)،
• صعود یخچال اسپیلت و یخچال شمالی سبلان (۱۳۴۹) ،
• صعود یخچال سیوله (۱۳۵۴)،
• صعود و شناسایی دهلیزهای مختلف یخار (۱۳۵۸) و
• صعود مجدد یخچال یخار (۱۳۶۰) که اولین صعود دیواره یخی یخار نیز بحساب می آمد توسط بزرگ مردانی همچون کیومرث بابازاده، ابراهیم بابایی، جلال فروزان (رابوکی)، بهمن شهوندی، بیژن صادقی، محمد ار ی، ناصر رستمی، عباس محمدی و دیگر کوهنوردان بزرگ این کشور انجام شد.

تقریباً از این زمان تا دهه هفتاد، یخنوردان ایرانی بیشتر تلاش های خود را بر روی یخچال های بلند دماوند، سبلان و علم کوه متمرکز می‌ساختند و بمانند بقیه کوهنوردان دنیا  صعود یخ های عمودی و آبشار یخی جایگاهی نداشت. این نکته را میتوان به وضوح در عکس های صعود تیم باشگاه آرش در سال ۱۳۶۰ بر روی پیشانی یخی یخچال یخار مشاهده کرد که برای عبور از آن مجبور به استفاده از رکاب و طناب ثابت (صعود مصنوعی) بودند. البته اینها پیشرفته ترین تکنیکها و متُدهایی بودند که تا پایان دهه هفتاد میلادی نیز در بهترین کتابهای آموزشی اروپا و فرانسه که مهد کوهنوردی جهان به شمار میرود به عنوان تکنیک های عبور از یخ های عمودی معرفی میشد.

اما در اوایل دهه هفتاد شمسی، با برگشت  چند مربی کوهنوردی که برای و آموزش تخصصی کوهنوردی به سوئیس و فرانسه اعزام شده بودند و اقدام به آموزش تکنیکهای فراگرفته در غالب کلاسهای آموزشی «یخ و برف پیشرفته» و بعدها «یخنوردی و صعود از آبشار یخی» توسط آنان را میتوان به عنوان نقطه عطف یخنوردی کلاسیک و مدرن به حساب آورد.

ورود تعدادی از ابزارهای جدید مانند تبر یخ و کرامپون به شکل امروزی (تبر یخ های دسته خم و کرامپون های فیکسی) که توسط نگارنده این مقاله برای گروه های داخلی تهیه میشد در همان سالها رقم خورد.

در زمستان ۱۳۷۹ اولین دوره رسمی کلاس های صعود آبشار یخی فدراسیون کوهنوردی در دو دوره مقدماتی و پیش رفته برگزار شد که این خود بهانه ای برای شروع مسابقات یخنوردی در بهار سال بعد شد.

در این بین کوهنوردانی که از دورههای کوهنوردی و تخصصی یخنوردی از فرانسه باز می گشتند. هرکدام به سهم خود در پیشبر این ورزش تخصصی و نوپا در ایران دست داشتند.

در سال ۱۳۸۸ با بازگشایی مدرسه تخصصی یخنوردی میگون، در ایران متحول شد.  مدرسه یخنوردی میگون در قلب منطقه رودبار قصران ، در ابتدای دره هملون شمشک و نزدیکی آن به تهران و جاده٫ محیطی جذاب ببا با دیوارهای به طول ۱۰۰ متر و ارتفاع ۱۵ تا ۳۵ متر در درجه سختی مختلف مکانی شد که در ایران و خاورمیانه منحصر به فرد بشمار میرفت.

از  سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۹ از مسابقات نو ظهور یخنوردی که هنوز جای خود را در میان مسابقات فدراسیون کوهنوردی بطور رسمی خبری نبود اما با تاخیری مجددا  از سال ۱۳۸۹ با بهانه انتخاب نفرات برای اعزام تیم اعزامی به مسابقات آزاد یخنوردی در کشور جان دوباره ای گرفت و مسابقات درای تولینگ و یخنوردی در کشور به اجرا در آمد. و تا امروز نیز بصورت پراکنده ادامه دارد.

در سال ۱۳۹۵ مدرسه یخنوردی میگون به عنوان یک قطب یخنوردی ایران و خاورمیانه تلقی میشد در خطر تعطیلی قرار گرفت.

در سال‌های اخیر، مسابقات یخنوردی و رویدادهای مرتبط با این ورزش در برخی مناطق کوهستانی ایران برگزار شده‌اند. این رویدادها فرصت مناسبی برای تبادل تجربیات بین ورزشکاران ایرانی و کوهنوردان بین‌المللی فراهم کرده و موجب ارتقاء وضعیت یخنوردی در این کشور شده است.

در حال حاضر در ایران جشنواره ای که بصورت سنتی فقط برای یخنوردی سنتی باشد نمیشناسم اما هر ساله، مسابقات و رویدادهای یخنوردی برای پیشبرد و کشف استعدادهای یخنوردی است همچنان در ایران برگزار می‌شوند و ورزشکاران صعودهای ورزشی این فرصت را دارند تا مهارت‌های خود را در صعودهای یخنوردی به نمایش بگذارند. ترویج این ورزش در ایران همچنین امکان دسترسی بیشتر افراد به این فعالیت را افزایش می‌دهد.

در مهرماه سال ۱۴۰۱ فعالیت اولین دیواره یخ نوردی مصنوعی ایران و تنها دیواره یخ چهار فصل دنیا پس از چندین ماه عملیات اجرایی  در مجموعه پارک تفریحی پنگوئن کیش بازگشایی شد. و این امکان را در اختیار قرار داد تا اکنون ورزشکاران و مدال آوران یخنوردی در سرتاسر سال به تمرینات خود بپردازند.

گردآوری و تنظیم امیر سعید احمدی منابع کتاب تاریخ یخنوردی (شوینارد) و مجله صعود شماره ۷۳

سیر تکامل تجهیزات یخنوردی