در بین اسامی مربیان و بزرگان کوهنوردی ایران استاد کاظم گیلانپور نامی است که به عنوان اولین و تاثیرگذارترین مربی کوهنوردی تمام دوران ها شناخته میشود. نام او را میتوان در لابلای نوشته ها و مقالات و کتابهای کوهنوردی معاصر بسیار خواند و شنید.
محمد کاظم گیلانپور فردی است که بی شک بسیاری از کوهنوران فنی و اسکی بازان ایران، مستقیم و غیر مستقیم وامدار فعالیتهای٫ در نوع خود بنیادین و اولین٫ او هستند. کارهای وی بقدری زیر ساختی و متنوع بوده که از وی به عنوان «مهندس و معمار کوهنوردی فنی ایران» نیز یاد میشود.
چندی پیش در کمیته پیشکستوان کوهنوردی ایران بطور نمادین و برای ارزش نهادن و پاسداشت اقدامات این استاد استادان برای وی کارت شناسایی «شماره یک کمیته پیشکسوتان کوهنوردی ایران» صادر شده است. (عکس تیتر)
اما این مرد نکو نام که از وی به عنوان معمار اسکی و کوهنوردی فنی ایران یاد میشه و یا گاهی به عنوان مربی مربیها یاد میشه کی بود؟
در این مطلب با این بزرگمرد تاریخ کوهنوردی معاصر ایران یعنی استاد کاظم گیلانپور بیشتر آشنا میشویم و میخوانیم چرا به وی استاد استادان کوهنوردی و اسکی میگویند. من در این مطلب از منابع گوناگونی استفاده کردم اما مهمترین منابع من برای این مطلب مقاله «بیاد گذشته» است از خود استاد گیلانپور که در فصلنامه کوه ۵۷ در سال ۱۳۸۸ بچاپ رسید که بیس آن مطلب هم جواب سوالهای دوست ارجمند آقای علیرضا مهنا است که سالها پیش از ایشان پرسیده بودند و چند مقاله از وبلاگ کوه قاف بقلم دوست گرامی آقا رضا زارعی عزیز و مقالات و منابع گوناگون که در متن به آن منابع اشاره میکنم.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
کاظم گیلانپور
واقعیت این است که لیست فعالیتهای این استاد مربی کوهنوردی نه تنها در نوع خود بی سابقه بودند٫ بلکه بقدری فراوان و پراکنده هستند که فراتر از حوصله این مقاله بنظر میرسد. از همین روی فقط به بخشی از فعالیتهای ایشان که در رابطه با اسکی و کوه و کوهنوردی هستند اکتفا کردم. روح شادروان استاد محمد کاظم گیلانپور بنیانگذار کوهنوردی فنی ایران شاد باد.
کاظم گیلانپور (طبق روایت خودشان) در سی ام ماه آبان ۱۳۰۳ خورشیدی در تهران بدنیا آمده بوده ۳ برادر و دو خواهر داشت. بواسطه شغل پدرش که افسر شهربانی بود در سن شش سالگی راهی و ساکن کرمانشاه میشوند. و گویا همانجا نیز آغاز کوهنوردی ایشان میشود. وی در شرح زندگی نامه خودش عنوان میکند:. دیدن طاق بستان همان و نخستین گام های کوچک من در کوهستان همانا! و در ادامه شرح میدهد که چگونه شد که در ۷ سالگی در طاق بستان از کوه بالا میرود. اما جای دیگر هم عنوان کرده که کوهنوردی جدی را در دوران دبیرستان همراه برادرش در کوهپایه های تهران و دماوند شروع کرده. (منبع مقاله درسی که از شتر گرفتم)
وی دوران دبستان را در کرمانشاه در مدرسه هدایت شروع و پس از اتمام دوران خدمت پدرش از کرمانشاه به تهران بازمیگردد و نخست در دبیرستان علمیه و ایرانشهر تهران و سپس برای دریافت گواهینامه ادبیات فارسی و زبان فرانسه به دبیرستان دارالفنون میرود. و بعدها با هدف استخدام در وزارت امور خارجه در دانشگاه حقوق تهران تحصیلات خود را در رشته علوم سیاسی ادامه میدهد و با مدرک لیسانس آن را به بپایان میرساند. اما بعدها نه وکیل شد و نه کارمند وزارت امور خارجه.
انطور که من متوجه شدم ایشان به پیشاهنگی هم علاقه مند بودند و نگاه مثبتی به آن داشتند. بطوری که عنوان میکنند که آموزه های دوران پیشاهنگی در شکلگیری روحیه ایشان «اثرگذار» بوده و نقش مهمی ایفا کرده.
شروع فعالیت کوهنوردی ایشان در حقیقت بعد از برگشتش به تهران و در دوران دبیرستان به همراه برادرش در کوهپایه های تهران و دماوند شروع میشود.
در کنار تحصیلات (دبیرستان و دانشگاه) به فعالیت جدی اسکی و کوهنوردی خود نیز ادامه داد. بواسطه روحیه تاثیر گذاری و سازنده و انتقادی اما «غیر سیاسی» مهارتی در ترجمه و تحریر و تفسیر و تحقیق در امور ورزشی نیز داشته. او ابتدا در سازمان «اصل چهار» و سپس در انجمن تربیت‌بدنی ایران کار می‌کرد که به پیشنهاد صدرالدین الهی کتاب «پیروزی بر اورست» را ترجمه کرد و آنگاه به دعوت او به کیهان رفت تا برای بنیانگذاری نخستین مجله حرفه‌ای ورزش از گروه نشریات کیهان تلاش کنند. اگرچه در ابتدای راه به عنوان مدیرداخلی این مجله برگزیده شد اما بعدها تا سال‌های سال سردبیر و مالک‌الرقاب این نشریه اصیل بود.
او نه تنها باعث پیشرفت مجله «کیهان ورزشی» شد بلکه باعث تثبیت و پیشرفت جایگاه کوهنوردی و اسکی در لابلای اخبار و مقالات ورزشی ایران نیز شد.
در اینمورد مطلبی هست بنام کاظم آقا خداحافظ بقلم صدرالدین الهی که خواندنی است.
- کاظم آقا خداحافظ بقلم صدرالدین الهی
فارغ التحصیل مدرسه کوهنوردی ENSA (شامونی در فرانسه)
در متن خوندیم که استاد کاظم گیلانپور به عنوان کاپیتان تیم اسکی ایران برای فراگیری علوم نوین اسکی عازم فرانسه و شعر کوهستانی شامونی میشود. در سال ۱۳۲۹ کاظم گیلان پور، پس از پشت سر گذاشتن دوره‌های مربیگری در مدرسه کوهنوردی ENSA شامونی به ایران بازگشت.
طولی نکشید پس از بازگشت از فرانسه، مسئول و دبیر فدراسیون کوهنوردی شد.
پس از آن در تیرماه سال ۱۳۳۳ اولین دوره تربیت مربی کوهنوردی در ایران را برگزار کرد. در این دوره ده نفر از کوهنوردان زبده شرکت داشتند که به افتخار نخستین مربیان کوهنوردی کشور و اخذ مدرک نائل آمدند.
اولین دوره پرورش مربی کوهنوردی ایران
| هوشنگ محیط | محمد رضا قدیری |
| عبدالله رشتیان | محمد اعظمی |
| فرخ رحمدل | فلیکس مناساکائیان |
| کینام مغیاسیان | هاملت چرخچیان |
| عیسی امیدوار | نورایر میناسیان |
استاد کاظم گیلانپور با همین کارش، هزاران مربی و قهرمان در رشته‌های کوهنوردی، اسکی، سنگ‌نوردی، برف و یخ و غارنوردی را که در این شصت و سال پرورش یافته‌اند مدیون خود کرد.
دومین دوره پرورش مربی کوهنوردی ایران
در تیر ماه سال ۱۳۳۳ مجددا در دره لالون دومین دوره آموزش پرورش مربی کوهنوردی را اجرا کرد. در این دوره ۱۲ نفر شرکت داشتند:
| محمود عجل | امیل ماکاریان |
| فتح الله کریم خان زند | بهرام سدهی |
| ماردوسیان | هاشم سعیدی |
| خوبانیان | استپان مرادیان |
| منوچهر تیموریان | حسین رضایی |
| محمدرحمان ستایش | ناصر تفکری |
کتاب «پیروزی بر اورست»
بواسطه مهارت محمد کاظم گیلانپور در نویسندگی و تسلط شان در زبان فارسی و انگلیسی و فرانسه اولین کتاب کوهنوردی ایران را بنام «پیروزی بر اورست» ترجمه و انتشار میدهند.
این کتاب در حوزه ترجمه، غوغا برانگیخت. کتاب «پیروزی بر اورست» که بعد از صعود موفقیت آمیز «هیلاری و تنسینگ» به بلندترین قله جهان (۱۹۵۳) به نگارش درآمد خوانندگان پرشماری یافت. گیلانپور در این کتاب، تلاشهای طاقتفرسای کوهنوردان زبده جهان را در طول یک قرنی که برای تسلیم کردن اورست، خواب و خوراک نداشتند و گاه حتی جانشان را بر سر این هدف گذاشتند، مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. او در ترجمه اثر، با نثر ساده و بیتکلف خود نشان داد که کوهنوردان برای تسلیم قله های مرتفع جهان چه جانهای گرانبهایی را بر طبق اخلاص گذاشتند.
در این مورد نظرتان را به مقاله اورست آنجاست کاظم آقا! بقلم ابراهیم افشار جلب میکنم.
تحصیلات عالیه ایشان و فارغ التحصیلی از دانشکده حقوق دانشگاه تهران و اتسلط ایشان به زبان‌های فارسی، فرانسه و انگلیسی وقدرت ارتباطات سالم و البته فعالیتهای بسیار گسترده ایشان در جامعه اسکی بازان و کوهنوردان آن زمان و بعد از تشکیل فدراسیون اسکی و کوهنوردی ایران و در سال ۱۳۲۵ ایشان گویا عهده دار دبیر کلی فدراسیون میشوند.
در سال ۱۳۲۷ در نخستین تیم اسکی‌بازان ایران که به اردوهای خارج از کشور اعزام شدند حضور داشته و بعدها نیز به عنوان نخستین کاپیتان تیم ملی اسکی ایران فعالیت کرد.
نقل قولی هست از اقای افشار در وصف بخشی از فعالیتهای کاظم گیلانپور که میگوید:
همین مجموعه پیست بین‌المللی اسکی دیزین که نیم‌قرن است پایتخت اسکی کشور است، در سال‌های ابتدایی دهه‌چهل توسط کاظم گیلانپور شناسایی شد. آن روزها سرپرستی یک گروه خارجی را داشت که به دنبال اکتشاف معدن در بخش البرز مرکزی بودند اما چشم تیزبین کاظم‌آقا دنبال مکانی مناسب و ابدی برای ورزش موردعلاقه‌اش اسکی بود. همو بود که این منطقه را برای اسکی مناسب تشخیص داد و چنان واله منطقه شد که تا زمانی که مقیم ایران بود روی آن احساس مالکیت می‌کرد و با روسای ورزش کشور برای تصاحبش به نبرد تن‌به‌تن می‌پرداخت!
ماجرای شانه کوه و ایگوئل دو پنگ
ساخت اولین جانپناه کوهنوردی در ایران
اولین جانپناه و یا پناهگاه ایران در ارتفاعات شمالی تهران در سال ۱۳۲۶ یا همت و پشتکار کوهنوردان ان زمان و به ویژه با سعی و کوشش اقای محمد کاظم گیلانپور در محل اسپید کمر در ارتفاع ۲۸۱۰ متری بین راه اوسون و قله توچال ساخته شده است.در ان تاریخ مسیر صعود به قله از طریق مسیر سربند/اوسون/اسپید کمر و قله بود که بدین منظور پناهگاه مذکور در ان نقطه بنا شد. علاوه بر مصالح محلی(سنگ و ماسه) اهک و گچ از تهران با با قاطر تا اوسون حمل می شد و از انجا توسط کوهنوردان به محل ساخت پناهگاه برده می شد. پناهگاه اسپید کمر در سال ۱۳۲۷ با کوشش عده ای از کوهنوردان و با هزینه انان به اتمام رسید. نمای این پناهگاه به صورت مخروطی و درون ان دو طبقه بود که بالای ان برای خواب و طبقه زیرین مخصوص غذاخوری و نشینمن ساخته شده بود. این پناهگاه در سال ۱۳۷۵ مرمت و طبقه فوقانی ان حذف شد.پس از ساخت پناهگاه شیر پلا و تغیر محل صعود به قله پناهگاه اسپید کمر چندان مورد استفاده قرار نگرفت.
اسامی افرادی که در ساخت این پناهگاه زحمت کشیده ان بشرح زیر می باشد:
- ۱-محمد کاظم گیلانپور ۱۱-فرخ رحمدل
- ۲-دکتر رشتیان ۱۲-زنده یاد محمد کاظم قدیری نیا
- ۳-امیر فیض ۱۳-زنده یاد رفوئیان
- ۴-محمد زندی ۱۴-تیمسار تقی گودرزی
- ۵-کینام مغیاسیان ۱۵-امیر مارکاریان
- ۶-ابوالقاسم نوروزی ۱۶-ناصر حقیقی
- ۷-زنده یاد هوشنگ محیط ۱۷-محمد اعظمی
- ۸-عزیر حاتمی ۱۸-سروان حسین هاشمی
- ۹-منوچهر جهانبیکلو ۱۰-جلیل کتیبه ای
(برگرفته شده از کتاب جانپناه ها و پناهگاه های کوهنوردی ایران با همکاری کمیته پناهگاه های فدراسیون کوهنوردی)
علم کوه و سیاه سنگ
در پایان تابستان ۱۳۲۷ استاد محمد کاظم گیلانپور به همراه محمد پروری ( در مطلبی ذکر شده پرویزی) و استاد جلیل کتیبه ای از نخستین افراد ایرانی بودند که در سال ۱۳۲۷ از طریق صعود تیغه شمالی علم کوه و از طریق سیاه سنگ به قله تخت سلیمان صعود کردند. پس از این برنامه بود که نام علم‌کوه، بیشتر مورد توجه کوهنوردان ایرانی قرار گرفت. (در منبعی دیگر ذکر شده این صعود بعد از صعود قله دماوند در سال ۱۳۲۸ انجام شده)
کوله ۳۰ تومانی
با استناد به مطالبی استاد کاظم گیلانپور که خود اسکی‌باز قهار و کوهنوردی فنی بود، در نیمه اول دهه ۳۰ دبیر فدراسیون کوهنوردی و اسکی ایران شد و در اتاق فکر و گعده‌های کوهپیمایی‌شان تصمیم گرفتند که برای نخستین‌بار، وسایل کوهنوردی را به قیمت ارزان و قسطی از طرف فدراسیون در اختیار کوهنوردان بگذارند. و اینکار هم انجام شد. (من خوم شاهد بودم که کوله‌پشتی‌های ۳۰تومانی، زیاد کشته و مرده داشت)
ماجرای دریافت نشان شجاعت
نقل قول از علی بدر:
استاد گیلانپور درعرصه کوهنوردی هم در دنیا شناخته شده و کم نظیربود٫ گویی که در دهه چهل یک فروند هواپیمای C 130 ارتش آمریکا درارتفاعت زردکوه بختیاری سقوط میکند و منجربه کشته شدن جمعی از نظامیان آمریکائی میشه. مسئولان نظامی آمریکابرای پائین آوردن اجسادکشته شدگان، نخست به فدراسیون کوهنوردی واسکی سوئیس متوسل شدند،اماسوئیسی پاسخ دادندکه درحال حاضر بهترین کوهنوردبرای انجام این کارآقای گیلانپور است درتهران. به همین سبب آمریکائیهاازشادروان گیلانپور تقاضای کردند این مهم را انجام دهند که ایشان هم پذیرفته وماموریت انسان دوستانه خودرابا توفیق کامل به انجام رساندند. آمریکائیها هم به پاس قدردانی بالاترین مدال قهرمانی کشوری وزارت دفاع ایالات متحده ی آمریکا را به جهت رشادت وداشتن خصلت های پهلوانی به او تقدیم کردند.
دوران پس از مهاجرت
شادروان کاظم گیلانپور درسال ۱۳۵۸ به همراه همسرشان که آلمانی بودند و فرزندانشان ( کاوه و لاله) نخست به فرانسه و آنگاه به انگلستان مهاجرت کردند. ایشان پس از فوت همسرش به کشورکوچک آندورا مهاجرت و تا پیش از فوتشان در سال ۱۳۹۵ و در سن نود و سه سالگی همچنان درعرصه نویسندگی و آموزش اسکی در کشور آندورا فعال بودن.
چند سال قبل از فوت استاد گیلانپور٫ دوست عزیز و گرامیم آقای علیرضا مهنا بعد از کلی پرسجو و تحقیق بالاخره استاد گیلانپور را در آندورا پیدا میکند و به ملاقاتش میرود. ماجرای ملاقات علیرضا مهنا و استاد گیلانپور بسیار زیبا و خواندنی است. آنرا از دست ندهید.
و این بود خلاصه ای از شرح زندگی بنیانگذار کوهنوردی فنی و نوین ایران. مربی مربیان کوهنوردی ایران که همه عاشقان کوه و کوهنوردی و اسکی مستقیم و غیر مستقیم وامدارشان هستیم.
کاظم گیلانپور؛ آخرین آرزویش پاشیدن خاکسترش بر بلندای دماوند بود.
با آرزوی آرامش و شادی روح استاد محمد کاظم گیلانپور.
سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز٫ مرده آناست که نامش به نکویی نبرند.
گرداوردی و تدوین: امیر سعید احمدی
پادکست مانگ هلات٫ اپیزود ۳۱
پادکست مانگ هلات در اپیزود شماره ۳۱ خود به معرفی زندگینامه استاد کاظم گیلانپور پرداخته. اپیزود جذابی است که شما را به شنیدن آن دعوت میکنم.
- پادکست مانگ هلات اپیزود شماره ۳۱ کاظم آقا! اورست آنجاست!
