دست گرفتن کلنگ کوهنوردی بسته به شرایط مسیر متفاوت است و تأثیر مستقیمی بر ایمنی و کارایی کوه‌نورد دارد. کلنگ نه‌تنها ابزاری برای حفظ تعادل در این شرایط است، بلکه در مواقع اضطراری باید امکان استفاده‌ی سریع و مؤثر برای اجرای تکنیک‌هایی مانند ترمز با کلنگ یا ایجاد کارگاه حمایت را فراهم کند.
در حالی که هنگام پایین آمدن از شیب‌ها و مسیرهای برف‌گرفته یا یخ‌زده، همواره باید آماده‌ی اجرای تکنیک کنترل و ترمز با کلنگ بود. اما در صعودهای پیمایشی، چندین روش اصلی برای دست گرفتن کلنگ وجود دارد که بسته به شرایط محیطی، مناسب‌ترین گزینه در هر لحظه انتخاب می‌شود.
در این مطلب، دو روش اصلی و روشهای فرعی دست گرفتن کلنگ کوهنوردی در حین پیمایش و شرایط مختلف و نکات ایمنی مرتبط با آن بررسی می‌شود.
تیغه بسمت جلو
در این روش که روش حمایت و حفظ تعادل (Self-Belay Grasp) نام دارد، تیغه‌ی کلنگ به سمت بدن و بیلچه به سمت بیرون قرار می‌گیرد. شست در زیر بیلچه (Adze) قرار داشته و کف دست همراه با انگشتان روی تیغه (Pick) جای می‌گیرد. این نحوه‌ی گرفتن کلنگ، کوه‌نورد را در موقعیتی قرار می‌دهد که در صورت سقوط، بلافاصله و بدون تغییر وضعیت، وارد اجرای تکنیک ترمزگیری شود.
این روش به‌ویژه در صعود مسیرهای پرشیب و هنگام پایین آمدن توصیه می‌شود، زیرا زمان واکنش را کاهش داده، کنترل بیشتری فراهم کرده و امکان توقف سریع‌تر را در صورت سر خوردن فراهم می‌کند.
در این روش، هنگام گام‌برداری باید دقت شود که تیغه‌ی کلنگ با زانوی پای در حال حرکت برخورد نکند، زیرا این برخورد می‌تواند باعث ایجاد جراحت‌های جدی شود. به‌ویژه در مسیرهای پرشیب، کوه‌نورد باید زاویه‌ی دست و موقعیت کلنگ را به‌گونه‌ای تنظیم کند که تیغه از مسیر پاها فاصله داشته باشد. رعایت این نکته علاوه بر حفظ ایمنی، به افزایش تسلط در هنگام صعود کمک می‌کند.
بیلچه بسمت جلو
در روش بیلچه بسمت جلو ( آماده به ترمز با کلنگ -Self-Arrest Grasp)، کف دست روی بیلچه قرار گرفته و شست و انگشت اشاره از زیر تیغه عبور می‌کنند. این شیوه به کوه‌نورد امکان می‌دهد تا از کلنگ به‌عنوان یک تکیه‌گاه برای افزایش ثبات در مسیرهای برفی کم‌شیب استفاده کند. هنگام استفاده از این روش، تیغه‌ی کلنگ باید رو به جلو قرار گیرد تا بتوان از آن به‌عنوان یک ابزار حمایت‌کننده یا قلاب برای عبور از بخشهای کوتاه و لغزنده‌ی مسیرهای پرشیب استفاده کرد. این روش در پیمایش یخچالهای طبیعی و مسیرهای برفی طولانی و ملایم کاربرد گسترده‌ای دارد.
بااین‌حال، کوه‌نورد باید توانایی تغییر سریع به روش ترمز با کلنگ (Self-Arrest Grasp) را داشته باشد. برای این کار، کافی است که دسته‌ی کلنگ را محکم گرفته، فشار روی سر کلنگ را لحظه‌ای کاهش داده و آن را ۱۸۰ درجه بچرخاند تا به وضعیت ترمزگیری تغییر وضعیت دهد. این تکنیک نیازمند تمرین مداوم است تا در شرایط اضطراری، تغییر وضعیت به‌سرعت و بدون اشتباه انجام شود.
درصورتی‌که کوه‌نورد مهارت کافی برای تغییر سریع بین این دو روش را نداشته باشد، ایمن‌تر است که همواره از روش ترمز با کلنگ (Self-Arrest Grasp) استفاده کند. برخی کوهنوردان ترجیح می‌دهند همیشه از روش آماده‌ی ترمزگیری استفاده کنند، درحالی‌که برخی دیگر، در مسیرهای کم‌شیب از روش حمایت استفاده کرده و فقط زمانی که خطر سر خوردن احساس می‌شود، به روش ترمز تغییر وضعیت می‌دهند.
روش مانند خنجر
درحین پیمایش مسیرهای یخچالی با شیب بیش از ۴۰ درجه که سطح برف متراکم یا یخ‌زده است، دیگر نمی‌توان از کلنگ به‌عنوان عصا یا تکیه‌گاه جانبی استفاده کرد. در این شرایط، کلنگ می‌تواند به‌عنوان یک خنجر (Ice daggers) برای ایجاد نقطه‌ی نگه‌دارنده و افزایش کنترل استفاده شود.
در این روش، کوه‌نورد تیغه‌ی کلنگ را در دست گرفته و مانند یک قلاب، آن را در برف متراکم فرو می‌برد تا تعادل و کنترل بیشتری هنگام گام‌برداری داشته باشد. اگر کلنگ دارای خمیدگی در دسته باشد، می‌توان از این بخش خمیده برای گرفتن و ضربه زدن به سطح یخ یا برف فشرده استفاده کرد. این روش در مسیرهایی که امکان استفاده از کلنگ به‌عنوان عصا وجود ندارد، یک راهکار کارآمد برای پایداری بیشتر هنگام صعود است.
روش قلاب (Ice hooks)
در برخی بخشهای یخچالهای طبیعی که مسیر شیب‌دار (بیش از ۴۰ درجه) به‌صورت پلکانی است و نیاز به استفاده از نوک کفش برای بالا رفتن وجود دارد، روش استفاده از کلنگ به‌عنوان قلاب دست (Ice hooks ) کارایی بالایی دارد.
در این روش، بند حمایتی کلنگ باید به‌درستی دور مچ قرار گیرد تا از افتادن ناگهانی ابزار جلوگیری شود. کوه‌نورد کلنگ را از انتهای دسته گرفته و مانند یک تبر یخ‌نوردی در دست می‌گیرد. سپس با اعمال نیروی کنترل‌شده از طریق مچ، تیغه‌ی کلنگ را با ضربه‌ای حساب‌شده به سطح برف متراکم یا یخ‌زده می‌کوبد. پس از اطمینان از قرارگیری صحیح کلنگ، کوه‌نورد از آن به‌عنوان یک نقطه‌ی پشتیبان استفاده کرده و هم‌زمان با کشش دست و گام‌برداری با پا، به مسیر خود ادامه می‌دهد. این تکنیک در مسیرهایی که امکان استفاده از کلنگ به‌عنوان چنگک وجود ندارد، به بهبود کنترل صعود کمک می‌کند.
روش تبر ( ice pickel)
در بخش‌هایی از مسیر که شیب به‌اندازه‌ای زیاد است که دیگر روشهای قبلی پاسخگو نیستند و نیاز به استفاده از تکنیک فرانت‌پوینت (استفاده از نوک کفش کوهنوردی) وجود دارد، می‌توان از کلنگ به‌عنوان یک تبر یخ ( ice pickel) استفاده کرد.
در این روش، کوه‌نورد کلنگ را از قسمت انتهایی دسته گرفته و با نیروی کنترل‌شده، تیغه را به داخل یخ فرو می‌برد. این تکنیک معمولاً با کلنگ‌های فنی انجام می‌شود که دارای دسته‌ی خمیده هستند و به کوه‌نورد اجازه می‌دهند تا نیروی بیشتری برای نفوذ تیغه به یخ اعمال کند. برای اجرای این روش، ابتدا باید جای پای مناسب روی یخ ایجاد شود. سپس کلنگ با زاویه‌ی مناسب در یخ کوبیده شده و به‌عنوان تکیه‌گاه اصلی در صعود مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این روش برای عبور از بخشهای پرشیب یخی که جای پاهای آماده وجود دارد و کوه‌نورد بدون کرامپون حرکت می‌کند، مناسب‌تر است. در چنین شرایطی، کلنگ به کوه‌نورد کمک می‌کند تا تعادل خود را حفظ کند و از سر خوردن جلوگیری شود.
نکات ایمنی هنگام استفاده از کلنگ کوهنوردی
در وسایل نقلیه عمومی یا محیط‌های پرجمعیت، اکیداً توصیه می‌شود که علاوه بر استفاده از محافظ‌های پلاستیکی برای تیغه، بیلچه و سخمه‌ی کلنگ، آن را در دستان خود نگه دارید و از اتصال آن به کوله‌پشتی خودداری کنید. این اقدام باعث کنترل بهتر بر کلنگ شده و از آسیب‌های احتمالی به افراد و تجهیزات اطراف جلوگیری می‌کند.
در پیمایش‌های گروهی، هنگام حمل کلنگ در هر حالت و روشی، باید فاصله‌ی ایمن از سایر نفرات رعایت شود تا در صورت حرکت ناگهانی، لبه‌های تیز کلنگ به افراد پشت سر آسیب نرساند.
نگهداری کلنگ در خانه نیز به دقت نیاز دارد. کلنگ نباید برای مدت طولانی با محافظ پلاستیکی روی تیغه و سخمه در محیط‌های مرطوب نگهداری شود، زیرا رطوبت محبوس شده ممکن است باعث زنگ‌زدگی و کاهش کیفیت تیغه شود. برای پیشگیری از این مشکل، پس از هر برنامه، کلنگ را کاملاً خشک کرده و در محیطی خشک و دور از رطوبت نگهداری کنید.
در صورتی که نیاز به ضربه زدن به پوتین‌های کوهنوردی با کلنگ برای پاک کردن برف‌های چسبیده به کفش یا کرامپون وجود دارد، باید این کار با احتیاط انجام شود. ضربه زدن با تیغه‌ی رو به بدن، خطر آسیب‌دیدگی جدی ایجاد می‌کند.
جمع‌بندی
روشهای دست گرفتن کلنگ کوهنوردی بسته به نوع مسیر و شرایط محیطی متفاوت است و تأثیر مستقیمی بر ایمنی و کارایی کوه‌نورد دارد. در پیمایش مسیر های زیر ۴۰ درجه دو روش اصلی شامل روش آماده به ترمز با کلنگ (Self-Arrest Grasp) و روش حمایت و حفظ تعادل (Self-Belay Grasp) هستند که هرکدام در شرایط خاصی به کار می‌روند.
در مسیرهای پرشیب و هنگام پایین آمدن، روش آماده به ترمز ارجحیت دارد. زیرا زمان واکنش را کاهش داده و امکان اجرای سریع‌تر تکنیک ترمزگیری را فراهم می‌کند. از سوی دیگر، در پیمایش مسیرهای پلکانی در یخچالهای طبیعی، با درجه بیش از ۴۰ درجه روشهای استفاده از تیغه کلنگ به‌عنوان چنگک، قلاب و در بخشهای کوتاه اما پر شیب‌تر مانند تبر یخ مورد استفاده قرار می‌گیرند.
هر یک از این روش‌ها به بهبود تعادل، کاهش خطر سقوط و افزایش کنترل صعود کمک می‌کنند. تسلط بر تغییر سریع بین روشهای مختلف و آگاهی از نحوه‌ی استفاده‌ی صحیح از کلنگ، بخشی ضروری از مهارت‌های کوهنوردی ایمن است.
گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی