در این مطلب به ویژگی پارچه پوشاک کوهنوردی مورد استفاده در پوشاک کوهنوردی و مولفه‌های مهم آن می‌پردازیم. در مطلبی تحت عنوان “الیاف و عایق‌های مختلف در پوشاک کوهنوردی” خواندیم که مهم‌ترین جزء تشکیل‌دهنده پوشاک‌های مورد استفاده در کوهستان و طبیعت، پارچه و الیاف آن‌هاست.
همچنین اشاره شد که به دلیل قرار گرفتن پوشاک و تجهیزات کوهنوردی در معرض شرایط محیطی گوناگون مانند باد، سرما، رطوبت، و تابش آفتاب، الیاف مورد استفاده در این پوشاک باید دارای ویژگی‌هایی باشند که این شرایط را تعدیل کنند و در نهایت نیازهای فرد را برای مقابله با این عوامل و ایجاد حس راحتی برآورده کنند.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
ویژگیهای کلی الیاف
برخی از این ویژگی‌ها الیاف مورد استفاده در پوشاک کوهنوردی و بطور کلی فعالیت های محیط باز و طبیعی شامل موارد زیر هستند:
– مقاومت در برابر سایش و شرایط سخت محیطی
– مقاومت در برابر باد
– مقاومت در برابر آب و رطوبت
– تنفس‌پذیری
– مقاومت در برابر اشعه فرابنفش خورشید
میزان مقاومت الیاف در برابر آب
مقاوم در برابر آب (Water Resistance):
این اصطلاح به پایین‌ترین سطح مقاومت در برابر نفوذ آب اشاره دارد. پارچه‌های مقاوم در برابر آب می‌توانند فرد را در برابر بارش سبک محافظت کنند، اما در مواجهه با بارش‌های شدید یا طولانی مدت، عملکرد خود را از دست می‌دهند. میزان مقاومت این پارچه‌ها معمولاً بین ۱۵۰۰ تا ۵۰۰۰ میلی‌متر ستون آب است، بنابراین برای استفاده در بارش‌های سبک و در بازه‌های زمانی کوتاه مناسب هستند.
دافع آب (Water Repellent):
پارچه‌های دافع آب به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که قطرات آب به‌جای نفوذ در آنها، از سطحشان لیز بخورند و دفع شوند. این پارچه‌ها به‌صورت طبیعی دافع آب نیستند؛ برای ایجاد این خاصیت، از لایه‌ای به نام **DWR** (Durable Water Repellent) استفاده می‌شود. این لایه باعث می‌شود که قطرات آب به شکل گلوله‌های کوچک درآمده و از روی سطح پارچه سر بخورند. این پارچه‌ها در برابر بارش‌های سبک مقاوم هستند، اما در صورت برخورد آب با فشار زیاد، ممکن است آب از آنها عبور کند. میزان مقاومت این پارچه‌ها معمولاً بین ۵۰۰۰ تا ۱۰,۰۰۰ میلی‌متر ستون آب است.
ضدآب (Waterproof):
پارچه‌های ضدآب حتی در مواجهه با فشار بالای آب نیز غیرقابل نفوذ هستند. مقاومت این پارچه‌ها معمولاً حداقل ۱۰,۰۰۰ میلی‌متر ستون آب است. اگرچه بسیاری از پارچه‌های ضدآب آبدوست (Hydrophilic) هستند، به این معنا که آب را جذب کرده و روی سطح پخش می‌کنند، اما به دلیل ساختار چندلایه آنها، آب ناشی از باران یا برف نمی‌تواند به داخل نفوذ کند.
با این حال، پارچه‌های ضدآب به تنهایی در دفع تعریق بدن کمک نمی‌کنند. برای اینکه پارچه‌های ضدآب تنفس‌پذیر شوند، آنها باید با یک لایه DWR اشباع شوند. این لایه، علاوه بر جلوگیری از تجمع آب در سطح خارجی، کمک می‌کند تا بخار تعریق از سطح پارچه خارج شده و مانع از انباشت رطوبت شود.
میزان ضدآب بودن پارچه‌ها
پارچه‌های ضدآب یا به‌صورت ذاتی ضدآب هستند یا با اضافه کردن یک لایه مانند PU، PVC، موم، سیلیکون و غیره به آنها، خاصیت ضدآبی پیدا می‌کنند. برای تعیین میزان ضدآب بودن پارچه، از آزمایشی به نام ستون آب (Hydrostatic Head یا
Hydrostatic Pressure) استفاده می‌شود. در این آزمایش، پارچه به انتهای یک استوانه با قطر یک اینچ متصل می‌شود و آب به تدریج از بالای استوانه ریخته می‌شود تا زمانی که نشت آب از پارچه مشاهده شود. فشاری که از ستون آب به پارچه وارد می‌شود و باعث نشت آن می‌گردد، اندازه‌گیری شده و با واحد میلی‌متر بیان می‌شود.
محدوده‌های تعریف شده برای میزان ضدآب بودن پارچه‌ها به شرح زیر است:
۱. کمتر از ۵۰۰۰ میلی‌متر: این مقدار حداقل خاصیت ضدآبی است که برای کاپشن‌های بارانی تعریف می‌شود. اگر میزان ضدآب بودن کاپشن در این محدوده باشد، فرد در مواجهه با بارش شدید باران خیس خواهد شد.
۲. بین ۱۰,۰۰۰ تا ۱۵,۰۰۰ میلی‌متر: لباس‌های مورد استفاده برای فعالیت‌های طبیعت‌گردی معمولی باید در این محدوده قرار گیرند. این لباس‌ها در برابر بارش شدید باران و برف مقاوم هستند، اما اگر تحت فشار شدید بارش (مانند باران همراه با طوفان، زانو زدن، نشستن، فشار بندهای کوله‌پشتی و غیره) قرار بگیرند، ممکن است رطوبت از آنها عبور کند.
۳. بالاتر از ۲۰,۰۰۰ میلی‌متر: این لباس‌ها در هر شرایط آب و هوایی به طور کامل در برابر نفوذ آب مقاوم هستند.
جدول میزان ضدآب بودن پارچه برای شرایط مختلف آب و هوایی:
| شرایط آب و هوایی | میزان ضدآب بودن پارچه |
|---|---|
| شرایط سبک تا متوسط بارش باران و برف سبک | ۱,500mm to 5,000mm |
| شرایط متوسط بارش باران و برف با نرخ ثابت | ۵,000mm to 10,000mm |
| شرایط حاد بارش باران و برف سنگین | ۱۰,000mm to 40,000mm+ |
جدول ستون آب توصیه شده برای تجهیزات مختلف:
| ستون آب (Wassersäule) | توضیحات (Beschriftung) |
|---|---|
| از ۵,۰۰۰ میلی‌متر | ستون آب توصیه شده برای کف چادر |
| از ۳,۰۰۰ میلی‌متر | ستون آب توصیه شده برای سطح خارجی چادر |
| از ۱۰,۰۰۰ میلی‌متر | ستون آب توصیه شده برای کاپشن بارانی |
| از ۱۵,۰۰۰ میلی‌متر | ستون آب توصیه شده برای شلوار بارانی |
| از ۲۰,۰۰۰ میلی‌متر | ستون آب توصیه شده برای کاپشن‌های هاردشل (Hardshell) |
| از ۱۵,۰۰۰ میلی‌متر | ستون آب توصیه شده برای شلوارهای ورزشی زمستانی |
| از ۱۰,۰۰۰ میلی‌متر | ستون آب توصیه شده برای کاپشن‌های ورزشی زمستانی |
قابلیت تنفس در پوشاک
رطوبت انباشته‌شده در داخل لباس هنگام فعالیت‌های شدید نه تنها باعث ناراحتی می‌شود، بلکه موجب افزایش دمای بدن نیز می‌گردد. در مقابل، همین رطوبت در صورت توقف فعالیت ممکن است باعث افت شدید دمای بدن شده و حتی خطر سرمازدگی را به همراه داشته باشد.
در حال حاضر هیچ استاندارد جهانی واحدی برای اندازه‌گیری قابلیت تنفس پارچه وجود ندارد. یکی از روش‌های متداول اندازه‌گیری قابلیت تنفس، MVTR (نرخ انتقال بخار و رطوبت) است. در این روش، میزان بخار آب که از یک متر مربع پارچه در بازه زمانی ۲۴ ساعته عبور می‌کند، با واحد گرم اندازه‌گیری می‌شود. این واحد معمولاً با g/m²/day یا گاهی فقط با “g” بیان می‌شود. هر چه عدد MVTR بالاتر باشد، نشان‌دهنده بهتر بودن قابلیت تنفس پارچه است. اما این قانون همیشه صدق نمی‌کند!
قابلیت تنفس پارچه به شدت به شرایط محیطی وابسته است. برای اینکه رطوبت از داخل لباس به بیرون منتقل شود، باید تفاوت رطوبت میان دو طرف پارچه وجود داشته باشد. معمولاً رطوبت داخل لباس بیشتر از بیرون است، بنابراین رطوبت به سمت خارج تمایل دارد. اما در شرایطی مانند جنگل‌های مرطوب که رطوبت بیرون بیشتر است، قابلیت تنفس لباس کاهش می‌یابد. همچنین، اگر پارچه کثیف یا آلوده شود، منافذ پارچه بسته شده و قابلیت تنفس کاهش می‌یابد.
محدوده‌های تعریف‌شده برای قابلیت تنفس پارچه:
۱. ۵,۰۰۰ – ۱۰,۰۰۰ g/m²/day: این محدوده برای پوشاک روزمره و داخل شهری مناسب است. در صورت استفاده در فعالیت‌های شدید، داخل پوشاک مرطوب و چسبنده می‌شود.
۲. ۱۰,۰۰۰ – ۱۵,۰۰۰ g/m²/day: این محدوده برای بیشتر فعالیت‌های طبیعت‌گردی، پیاده‌روی، اسکی و غیره مناسب است، اما در شرایط بسیار مرطوب یا فعالیت‌های شدید، پوشاک تا حدی از داخل مرطوب و چسبنده می‌شود.
۳. بیش از ۱۵,۰۰۰ g/m²/day: پارچه‌هایی که در این محدوده قرار دارند، برای هر نوع شرایط آب و هوایی مناسب هستند و بهترین عملکرد را ارائه می‌دهند.
فاکتور حفاظتی در برابر اشعه فرابنفش
UPF (Ultraviolet Protection Factor) یک شاخص است که توسط برخی تولیدکنندگان پارچه و پوشاک برای اندازه‌گیری میزان حفاظت محصولاتشان در برابر پرتوهای فرابنفش خورشید به کار می‌رود. این فاکتور مشابه SPF در کرم‌های ضدآفتاب است و میزان محافظت پارچه را در برابر آفتاب‌سوختگی نشان می‌دهد.
فاکتور UPF بیشتر به نوع و تراکم بافت پارچه بستگی دارد تا جنس آن؛ به این معنا که هرچه بافت پارچه متراکم‌تر باشد، میزان محافظت آن در برابر پرتوهای مضر خورشید بیشتر خواهد بود. علاوه بر تراکم بافت، رنگ پارچه نیز بر میزان محافظت آن تأثیر دارد. رنگ‌های تیره‌تر مانند نیلی یا آبی تیره، نسبت به رنگ‌های روشن، حفاظت بهتری در برابر پرتوهای فرابنفش ایجاد می‌کنند.
همچنین برخی تولیدکنندگان از مواد ضد فرابنفش برای بهبود حفاظت پارچه استفاده می‌کنند. میزان UPF استاندارد ثابتی ندارد و هر تولیدکننده به صورت اختصاصی این فاکتور را برای محصولات خود اعلام می‌کند. برای مثال، UPF 30 به این معناست که از ۳۰ واحد اشعه فرابنفش، تنها ۱ واحد آن از پارچه عبور می‌کند.
جدول درجه‌بندی UPF:
| درجه‌بندی UPF | میزان حفاظت | میزان جذب فرابنفش (درصد) |
|---|---|---|
| UPF 15-24 | خوب | ۹۳.۳% – ۹۵.۹% |
| UPF 25-39 | خیلی خوب | ۹۶.۰% – ۹۷.۴% |
| UPF 40-50+ | عالی | ۹۷.۵% – ۹۸%+ |
تکنولوژی‌های جدید
پارچه‌های دارای منافذ میکرو:
این پارچه‌ها عمدتاً از جنس PTFE (پلی‌تترافلوئورواتیلن) یا PU (پلی‌یورتان) ساخته می‌شوند و دارای میلیاردها سوراخ ریز در هر سانتی‌متر مربع از سطح خود هستند. این منافذ مانند فیلتر عمل می‌کنند و اجازه می‌دهند که رطوبت از داخل پارچه خارج شود در حالی که آب مایع از بیرون به داخل نفوذ نمی‌کند.
یکی از مشکلات این پارچه‌ها این است که چربی‌های بدن، کرم‌های ضدآفتاب و سایر آلاینده‌ها ممکن است سطح پارچه را پوشانده و باعث انسداد منافذ شوند. برای مقابله با این آلاینده‌ها، یک لایه محافظ روی این پارچه‌ها کشیده می‌شود که باعث افزایش دوام آنها می‌شود، اما در عین حال کمی از قدرت تنفس پوشاک را کاهش می‌دهد. با گذشت زمان این لایه محافظ از بین می‌رود و پارچه قابلیت خود را از دست می‌دهد.
معروف‌ترین نمونه‌های این تکنولوژی‌ها عبارتند از گورتکس (Gore-Tex)،ای‌ونت (eVent)، و پولارتک نئو شل (Polartec NeoShell).
پارچه‌های آبدوست:
این پارچه‌ها دارای منافذ بسیار ریزی هستند که با استفاده از فرآیندی به نام خاصیت فتیله‌ای مولکولی (Molecular Wicking)، مولکول‌های آب را جذب کرده و به تدریج آنها را از ضخامت پارچه عبور داده و به بیرون دفع می‌کنند.
پارچه‌های آبدوست تنفس کمتری نسبت به پارچه‌های PTFE مانند گورتکس و ای‌ونت دارند و عملکرد تنفسی آنها به شدت وابسته به دما است. این پارچه‌ها در دماهای پایین بهتر عمل می‌کنند، اما در دماهای بالای صفر عملکردشان کاهش می‌یابد. مزیت این پارچه‌ها سبک‌تر بودن آنها و قابلیت فشرده شدن و بسته‌بندی آسان‌تر است.
نمونه‌هایی از این پارچه‌ها شامل Precip و NanoPro از شرکت مارموت و HyVent از شرکت نورت فیس هستند.
پارچه‌های دو جزئی آبدوست با منافذ میکرو (Bicomponent Microporous and Hydrophilic Laminates):
این پارچه‌ها از جنس PTFE ساخته شده و منافذ آنها با پلی‌یورتان آبدوست پر می‌شود که به این ترتیب دوام بیشتری پیدا می‌کنند. گورتکس‌های مدرن با این تکنولوژی ساخته می‌شوند و ترکیبی از تنفس‌پذیری و دوام را ارائه می‌دهند.
پوشش DWR (Durable Water Repellent)
DWR یکی از مهم‌ترین عوامل در ایجاد خاصیت ضدآبی و تنفس‌پذیری در پارچه‌ها است. این پوشش روی لایه خارجی پارچه‌هایی از جنس پلیمرهای فلوئور، سیلیکون یا هیدروکربن استفاده می‌شود. پوشش DWR باعث می‌شود که آب به صورت قطره‌هایی درآید و از سطح پارچه سر بخورد. بدین ترتیب، پارچه در برابر نفوذ آب مقاوم می‌شود و از اشباع شدن لایه بیرونی توسط آب جلوگیری می‌کند. اشباع شدن پارچه توسط آب می‌تواند منافذ پارچه را مسدود کرده و قابلیت تنفس آن را کاهش دهد.
پوشش DWR تنها یک عامل سطحی است و به‌طور مستقیم بر عملکرد ضدآبی پارچه تأثیر نمی‌گذارد، اما از جذب آب توسط سطح پارچه جلوگیری می‌کند و این امر باعث بهبود تنفس‌پذیری پارچه می‌شود. این پوشش به جای پوشاندن سطح کامل پارچه، فقط سطح الیاف پارچه را به طور جداگانه می‌پوشاند. به همین دلیل، فاصله بین الیاف خالی می‌ماند و پارچه خاصیت تنفس‌پذیری خود را حفظ می‌کند.
ماندگاری و تأثیر عوامل محیطی بر DWR
پلیمرهای فلوئور موجود در مواد DWR با گذشت زمان و در مواجهه با عواملی مانند آب، چربی بدن، سایش، مواد شیمیایی، شوینده‌ها و آلودگی‌ها از بین می‌روند. این باعث کاهش خاصیت ضدآبی و قابلیت تنفس پارچه می‌شود. زمانی که سطح پارچه خیس شود و تعریق از داخل به آن برسد، رطوبت ممکن است در سطح داخلی لباس چگالش یابد و در نتیجه رطوبت در داخل لباس انباشته شود، که این امر می‌تواند راحتی و کارایی پوشاک را کاهش دهد.
گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی منبع بخشی از تصاویر : سایت برگ زایت
