گتر کوهنوردی یکی از اجزای کلیدی پوشاک محافظتی در تجهیزات لایه بیرونی کوهنوردی است. این ابزار ساده اما بسیار کارآمد، نقشی مهم در افزایش ایمنی و راحتی فعالیت‌های کوهپیمایی، کوهنوردی، صعودهای فنی و طبیعت‌گردی ایفا می‌کند. در این مطلب با تعریف گتر٫ اهمیت و انواع گتر راه‌پیمایی٫ کوهپیمایی و کوهنوردیآشنا میشویم و در ادامه ساختار گتر و نهوه استفاده و نکات و نگهداری از آنرا بررسی می‌کنیم.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
گتر کوهنوردی و اهمیت آن
گتر (Gaiter) یکی از اجزای اصلی لایه بیرونی در سیستم لایه‌بندی پوشاک کوهنوردی به‌شمار می‌آید. این پوشش محافظتی برای پاها و کفش‌ها طراحی شده و از ورود برف، شن، ماسه، آب، خار و خاشاک، و حتی حشرات و حیوانات کوچک به داخل کفش جلوگیری می‌کند. همچنین گتر با محافظت از کفش و شلوار در برابر آسیب‌های محیطی، به افزایش دوام و طول عمر این تجهیزات کمک می‌کند.
گتر از مسنوجات و مواد مقاوم با پوشش‌های ضدآب و گاهی از پارچه‌های تنفس‌پذیر مانند گورتکس (Gore-Tex) یا ترکیبی از هر دو ساخته می‌شود. طراحی استوانه‌ای شکل آن به‌گونه‌ای است که روی ساق شلوار و کفش قرار گرفته و با استفاده از بند، تسمه و قلاب‌های مخصوص به کفش متصل می‌شود تا در طول پیمایش به‌خوبی ثابت بماند. استفاده از گتر، علاوه بر تأمین ایمنی، عملکرد کوهنورد را در شرایط مختلف محیطی بهبود می‌بخشد.
گتر در زبان انگلیسی Gaiter، در زبان فرانسوی Guêtre و در زبان آلمانی Gamasche نامیده می‌شود.
تاریخچه گتر کوهنوردی
استفاده از گتر به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد، زمانی که انسان‌ها برای محافظت از پاهای خود در برابر سرما، گل‌ولای و آسیب‌های محیطی، از پوشش‌هایی ساده مانند پوست حیوانات استفاده می‌کردند. با ظهور ورزش‌های کوهستانی در اواخر قرن هجده و اوایل قرن نوزدهم و فعالیت‌های اکتشافی ماجراجویان پیشگام در قطبین و هیمالیا، گترها به‌عنوان یکی از تجهیزات ضروری کوهنوردی شناخته شدند. در ابتدا، گترها از موادی مانند چرم و پارچه‌های سنگین تولید می‌شدند، اما با پیشرفت فناوری، مواد سبک‌تر و مقاوم‌تری مانند نایلون و گورتکس (Gore-Tex) جایگزین شدند.
با وجود عرضه شلوارها و کفش‌های مجهز به گتر سرخود در بازار، گترهای سنتی همچنان به دلیل انعطاف‌پذیری، سهولت استفاده و قابلیت جابه‌جایی جایگاه خود را حفظ کرده‌اند و همچنان توسط کوهنوردان حرفه‌ای و طبیعت‌گردان استفاده می‌شوند. امروزه گترها به دلیل کاربرد گسترده و کارایی بالا، بخش مهمی از تجهیزات کوهنوردان در فعالیت‌های کوهستانی و طبیعت‌گردی محسوب می‌شوند.
انواع گتر
گترها بر اساس فصل، نوع و هدف استفاده به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هر کدام برای شرایط خاصی طراحی شده‌اند:
گتر سه فصل (Three-Season Gaiters)
این دسته از گترها برای استفاده در بهار، تابستان و پاییز و در دو نوع کوتاه و بلند طراحی شده‌اند.
گتر کوتاه سه فصل
این گترها تا بالای مچ پا را پوشش می‌دهند و با طراحی سبک و ساده خود، برای فصل‌های گرم و خشک ایده‌آل هستند. وظیفه اصلی این نوع گتر جلوگیری از ورود شن، ماسه، گل‌ولای و حتی نیش احتمالی مار و عقرب به داخل کفش است. گترهای کوتاه سه فصل به دلیل وزن کم، راحتی و تهویه مطلوب، انتخابی مناسب برای فعالیت‌هایی همچون راه‌پیمایی، کوهپیمایی، دویدن در کوهستان، طبیعت‌گردی، جنگل‌نوردی، صحرا‌نوردی و کویر‌نوردی در فصول غیر برفی محسوب می‌شوند.
گتر بلند سه فصل
این گترها تا زیر زانو را پوشش داده و با پارچه‌های ضدآب و مقاوم تولید می‌شوند. علاوه بر مزایای گترهای کوتاه، این مدل‌ها به‌طور خاص برای محیط‌های مرطوب، مسیرهای بارانی و شرایطی که احتمال پیمایش در مسیرهای برفی وجود دارد، طراحی شده‌اند. گترهای بلند سه فصل در فعالیت‌هایی مانند راه‌پیمایی، کوهپیمایی، دویدن در کوهستان، طبیعت‌گردی، جنگل‌نوردی و صحرا‌نوردی بسیار کاربردی هستند و به دلیل پوشش گسترده‌تر، محافظت بهتری در برابر شرایط نامساعد محیطی ارائه می‌دهند.
نکته: با وجود اینکه در سال‌های اخیر شلوارهای کوهنوردی، ترکینگ (Trekking) و هایکینگ (Hiking) و همچنین کفش‌های چندپوش با گتر سرخود طراحی و عرضه شده‌اند، استفاده از گترهای سه فصل همچنان به دلیل انعطاف‌پذیری، قابلیت جابه‌جایی و استفاده در شرایط متنوع، محبوبیت خود را حفظ کرده‌اند. این گترها به‌ویژه در میان طبیعت‌گردان و کوه‌پیمایان حرفه‌ای همچنان جایگاه ویژه‌ای دارند.
گتر کوهنوردی زمستانی (Winter Mountaineering Gaiters)
گترهای زمستانی بلندتر و از مواد مقاوم‌تر و ضدآب و تنفس پذیر ساخته می‌شوند که مقاومت بسیار بالایی در برابر برف، یخ و رطوبت شدید ارائه می‌دهند. این گترها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که تمام ساق پا را پوشش داده و به‌طور کامل با کفش‌های کوهنوردی سنگین و کرامپون‌ها هماهنگ می‌شوند. بندها و قلاب‌های قوی در این مدل‌ها نقش مهمی در حفظ ثبات گتر در شرایط چالش‌برانگیز ایفا می‌کنند. این گترها برای صعودهای زمستانی پر برف و یخ، یخ‌نوردی، پیمایش‌های همراه با برفکوبی سنگین و حتی شرایط آب‌وهوایی قطبی ایده‌آل هستند. برخی از مدل‌های این دسته با استفاده از لایه‌های گرمایشی تینسولایت (Thinsulate) تجهیز شده‌اند، که عایق گرمایشی بهتری برای فعالیت‌های طولانی‌مدت در دماهای بسیار پایین فراهم می‌کنند.
گتر اکسپدیشن (Expedition Gaiters)
با وجود اینکه در سال‌های اخیر کفش‌های چندپوش با گتر سرخود برای صعودهای بلند طراحی و عرضه شده‌اند، استفاده از گترهای اکسپدیشن کمتر رایج شده است. با این حال، این گترها همچنان به‌عنوان یک گزینه تخصصی برای شرایط بسیار سخت و چالش‌برانگیز، مانند صعود به ارتفاعات بلند، محیط‌های یخی و قطبی، مطرح هستند؛ جایی که کوهنوردان در طول پیمایش از کرامپون استفاده می‌کنند.
این گترها معمولاً از مواد بسیار مقاوم مانند کوردورا (Cordura)، پارچه‌های چندلایه گورتکس (Gore-Tex)، و لایه‌های گرمایشی تینسولایت (Thinsulate) ساخته می‌شوند. طراحی خاص این گترها به‌گونه‌ای است که کل کفش، ساق پا و بخشی از کف کفش را به‌طور کامل پوشش می‌دهند و با تجهیزات پیشرفته‌ای برای بسته شدن و ایمنی بهینه مجهز شده‌اند. این گترها به‌ویژه برای اکسپدیشن‌های زمستانی و صعودهای دشوار در شرایط بسیار سرد و پرخطر مناسب هستند، جایی که کوهنوردان در ارتفاعات بالا به کرامپون نیاز دارند. این ویژگی‌ها باعث می‌شود سوپر گترها نقش مهمی در بهبود عملکرد و ایمنی کوهنوردان ایفا کنند.
ساختار گتر
گتر از چند بخش اصلی تشکیل شده است که هر کدام نقشی خاص در عملکرد آن ایفا می‌کنند:
۱- بخش بالایی گتر:
این قسمت دارای یک نوار کشی یا نواری ثابت با دکمه است که دور ساق پا قرار می‌گیرد و به‌خوبی محکم می‌شود. این بخش مانند یک کمربند کوچک عمل کرده و گتر را در قسمت بالایی ثابت نگه می‌دارد تا از لغزش آن در هنگام حرکت و ورود برف به داخل گتر جلوگیری شود.
۲- بدنه اصلی گتر:
بخش میانی گتر که بیشترین سطح آن را تشکیل می‌دهد، از پارچه‌ای مقاوم و ضدآب ساخته شده است. این پارچه علاوه بر مقاومت در برابر پارگی و نفوذ رطوبت، انعطاف‌پذیری لازم را برای حرکت راحت فراهم می‌کند. دو طرف بدنه اصلی توسط زیپ و روپوشی با زیپ چسبی به هم متصل می‌شوند و به‌عنوان یک محافظ قوی و انعطاف‌پذیر دور ساق پا عمل می‌کنند.
مدل‌های پیشرفته بدنه اصلی معمولاً شامل بخش بالایی از پارچه‌های تنفسی و بخش پایینی از مواد ضد اصطکاک و ضدآب هستند. برخی از این مدل‌ها برای حفاظت بیشتر، در قسمت بالای ساق کفش از نواری کشسان استفاده می‌کنند تا از ورود رطوبت و برف جلوگیری کنند. در گترهای اکسپدیشن، بخش بدنه اصلی توسط لایه‌های عایق گرمایشی پشتیبانی می‌شود.
۳- بخش پایین گتر:
این قسمت کمی بزرگ‌تر از کفش طراحی شده است تا به‌خوبی آن را پوشش دهد. جلوی این بخش شبیه به یک زبانه بزرگ است که روی بندهای کفش قرار می‌گیرد و توسط یک قلاب فلزی به بند کفش متصل می‌شود. این طراحی باعث می‌شود گتر به‌طور محکم در جای خود باقی بماند و پوشش کاملی ارائه دهد.
۴- تسمه زیر کفش:
در بخش پایینی گتر، یک بند مقاوم از جنس چرم، لاتکس، نئوپرن یا سیم فلزی تعبیه شده است که از روی زیره عاج‌دار کفش عبور می‌کند. این بند گتر را در حین پیمایش ثابت نگه داشته و از جابه‌جایی آن جلوگیری می‌کند، حتی در مسیرهای سخت و ناهموار.
نحوه استفاده از گتر
برای استفاده و بستن گتر، مراحل زیر را با دقت انجام دهید تا عملکرد صحیح و بهینه آن تضمین شود:
- ابتدا گتر را کاملاً باز کنید و مطمئن شوید که بندها، تسمه زیر کفش، قلاب‌ها و زیپ‌ها در وضعیت سالم و مناسب قرار دارند.
- گتر را روی ساق پا و کفش قرار دهید. قسمت بالایی گتر باید نزدیک به زانو باشد و بخش پایینی زبانه شکل آن روی کفش و بندهای آن قرار گیرد.
-
- دو سمت بدنه اصلی گتر را که معمولاً به‌وسیله زیپ یا چسب بسته می‌شوند، به هم متصل کنید. اگر گتر دارای زیپ است، مطمئن شوید که زیپ به‌درستی بسته شده و زبانه عایق روی آن را کاملاً پوشانده است.
-
- نوار کشی یا بند بخش بالایی گتر را به‌خوبی محکم کنید تا از لغزش گتر در حین حرکت جلوگیری شود. اطمینان حاصل کنید که بخش بالایی گتر کاملاً دور ساق پا چفت شده و از ورود برف و باران جلوگیری می‌کند.
-
- قلاب زبانه پایین گتر را به بند جلویی کفش متصل کنید. این کار باعث می‌شود گتر به‌خوبی روی کفش ثابت شود و زبانه آن کفش را پوشش دهد.
- بند زیر کفش را که ممکن است از جنس چرم، نئوپرن یا سیم فلزی باشد، از زیر زیره کفش عبور داده و محکم کنید. در صورتی که بند دارای بخش سیمی است، دقت کنید که این قسمت به کفش آسیبی وارد نکند.
- بررسی نهایی: تمامی قسمت‌ها از جمله پوشش زیپ، قلاب‌ها و تسمه‌ها را یک‌بار دیگر بررسی کنید. مطمئن شوید که گتر به‌خوبی روی ساق پا و کفش قرار گرفته و تمامی بخش‌ها پوشش کافی دارند. همچنین، تنظیمات را به‌گونه‌ای انجام دهید که گتر در هنگام پیمایش جا‌به‌جا نشود و از جریان خوب جلوگیری نمی‌کند.
نکته: در صورت نیاز، تنظیمات را پیش از شروع حرکت در مسیرهای چالش‌برانگیز دوباره بررسی کنید تا از عملکرد بهینه گتر اطمینان حاصل کنید.
نگهداری گتر
۱- شستشو پس از استفاده: پس از هر برنامه کوهنوردی یا طبیعت‌گردی، به‌ویژه در شرایط گل‌آلود یا برفی، گتر خود را با آب سرد و یا ولرم و در صورت نیاز شوینده‌های ملایم تمیز کنید. از استفاده از مواد شوینده قوی یا سفیدکننده خودداری کنید، زیرا به پوشش ضدآب یا پارچه آسیب میرساند.
۲- خشک کردن مناسب: گترها را پس از شستشو در محلی خنک و دور از نور مستقیم خورشید آویزان کنید. استفاده از حرارت مستقیم مانند شوفاژ یا خشک‌کن ممکن است باعث آسیب به مواد ضدآب یا پارچه‌های تنفسی شود.
۳- بازرسی منظم: پیش از هر برنامه، تسمه‌ها، زیپ‌ها، قلاب‌ها و نوارهای کشی گتر را بررسی کنید. اگر پارگی یا خرابی در هر بخش مشاهده شد، آن را پیش از استفاده تعمیر کنید.
۴- نگهداری در جای خشک و خنک: گترها را در مکانی خشک و دور از رطوبت و نور مستقیم خورشید نگهداری کنید. قرار دادن آن‌ها در کیسه‌ای پارچه‌ای به حفظ کیفیت و جلوگیری از آسیب‌های احتمالی کمک می‌کند.
۵- تعمیرات به‌موقع: اگر تسمه زیر کفش یا قلاب گتر آسیب دیده است، آن را تعویض یا تعمیر کنید. استفاده از گتر در وضعیت معیوب ممکن است باعث کاهش کارایی و حتی آسیب به کفش یا تجهیزات دیگر شود.
جمع‌بندی
گتر کوهنوردی یک ابزار کوچک اما بسیار مؤثر است که برای هر سطحی از فعالیت‌های کوهستانی ضروری محسوب می‌شود. با انتخاب گتری مناسب و رعایت نکات نگهداری، می‌توان تجربه‌ای امن و لذت‌بخش‌تر در کوهستان داشت.
گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی