پیمایش مسیرهای برفی و یخی یکی از چالش‌های کوهنوردی زمستانی است که نیاز به مهارت، آگاهی و تجهیزات مناسب دارد. کوهنوردان با استفاده از تکنیک‌ها و اصول گامبرداری در برف و یخ، متناسب با شیب، نوع برف، میزان یخ‌زدگی و تجهیزات، ایمنی و بازدهی حرکت خود را افزایش می‌دهند. بر خلاف مسیرهای خشک، حرکت در این سطوح به دلیل لغزندگی، تغییرپذیری شرایط و فرورفتن پا در برف، نیازمند تکنیک‌های خاصی است. درک صحیح این چالش‌ها و انتخاب روش‌های مناسب برای مدیریت آن‌ها به کوهنوردان کمک می‌کند تا مسیرهای برفی و یخی را با ایمنی و بهره‌وری بیشتر طی کنند.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
تفاوت گامبرداری در برف و یخ با مسیرهای خشک
گامبرداری و حرکت در مسیرهای برفی و یخی از نظر اصولی شباهت‌هایی با پیمایش در مسیرهای خشک دارد، اما برخی تفاوت‌های کلیدی باعث تغییر در تکنیک‌های گامبرداری میشوند. در مسیرهای خشک، تقسیم وزن و فشار به‌صورت یکنواخت روی سطوح پایدار تقسیم می‌شود، اما در برف و یخ، شرایط سطح زمین تغییرپذیر است و باید گام‌ها را با دقت بیشتری تنظیم شوند. همچنین هنگام پیمایش در برف تازه با چالش فرورفتن پاها در برف نیز روبه‌رو می‌شویم. باید آگاه بود که در برف فشرده یا مسیرهای یخی، سر خوردن و قرارگیری نامناسب کفش یا کرامپون روی سطح، گاهی اجتناب ناپذیر است. برای افزایش پایداری و حفظ انرژی، باید انواع سطوح برفی را شناخت و روش‌های صحیح گامبرداری برای آن شرایط مسیر را انتخاب کرد.
انواع سطوح برفی و یخی
حرکت در مسیرهای برفی و یخی بسته به جنس و نوع برف یا یخ، نیازمند رویکردهای متفاوتی است. برخی از مهم‌ترین انواع سطوح برفی و یخی شامل موارد زیر هستند:
- برف نرم (پودری): این نوع برف چگالی پایینی دارد و پای کوه‌نورد در آن فرو می‌رود. گامبرداری در این شرایط نیازمند برداشتن گام‌های کوتاه و ضربه‌زدن آرام پا به سطح است تا استحکام لازم ایجاد شود.
- برف فشرده و یخ‌زده: در مسیرهای برفی که بارها طی شده‌اند یا در اثر تغییرات دما فشرده شده‌اند، احتمال سر خوردن بیشتر است. در این سطوح استفاده از کرامپون و تکنیک‌های خاص گامبرداری ضروری است.
- یخچالی و یخ سخت: این نوع سطوح کاملاً یخی بوده و نیازمند استفاده از تجهیزات فنی مانند کرامپون و تبر یخ هستند. حرکت روی یخچال‌ها مستلزم تمرین و رعایت تکنیک‌های مناسب گامبرداری است.
- سطوح ترکیبی (سنگ، یخ و برف): در برخی مسیرها، کوهنوردان باید روی سطحی حرکت کنند که ترکیبی از برف، یخ و سنگ است. در این شرایط، دقت در انتخاب محل قرار دادن پا و استفاده صحیح از ابزار اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
گامبرداری در مسیرهای برفی بدون تجهیزات فنی
هنگام پیمایش در برف نرم، باید پاها را کمی بازتر از حالت معمول قرار داد تا از فرورفتن بیش از حد در سطح برف جلوگیری شود. همچنین می‌توان در مسیرهای با برف فشرده، از لبه‌ی کفش برای ایجاد جای پا استفاده کرد. انتخاب جای پا در مسیرهای برفی اهمیت زیادی دارد، زیرا استفاده از ردپاهای قبلی باعث کاهش مصرف انرژی می‌شود. در مناطقی که احتمال وجود شکاف‌های یخی وجود دارد، بررسی استحکام سطح با استفاده از باتوم یا کلنگ ضروری است.
- ایجاد جای پا در برف تازه (Kicking Steps): در مسیرهای برفی که سطح آن نرم است، می‌توان با ضربه‌ی پا، جای پاهای مناسب ایجاد کرد. این تکنیک باعث ایجاد سطحی پایدارتر برای حرکت می‌شود. کوهنوردان باید با کنترل نیروی ضربه، عمق مناسبی برای جای پا ایجاد کنند تا هنگام گامبرداری، از لغزش جلوگیری شود.
- ایجاد پله‌های برفی با تبر یخ (Cutting Steps): اگر برف سفت باشد و امکان ایجاد جای پا با کفش وجود نداشته باشد، کوه‌نورد باید با استفاده از تبر یخ، پله‌هایی روی سطح برف ایجاد کند. این روش، زمانی کاربرد دارد که مسیر یخ‌زده باشد اما هنوز نیازی به استفاده از کرامپون نباشد.
اصول گامبرداری در برف نرم و فشرده
کوه‌نوردانی که بدون کرامپون و کلنگ در برف حرکت می‌کنند، باید تکنیک‌های مناسبی را به‌کار بگیرند تا از اتلاف انرژی و لغزش جلوگیری شود. برخی اصول کلیدی شامل موارد زیر هستند:
- برداشتن گام‌های کوتاه و کنترل‌شده: گام‌های بلند باعث فرورفتن بیشتر پا در برف شده و انرژی زیادی مصرف می‌کند.
- انتخاب مسیر مناسب: در صورتی که مسیر از قبل توسط دیگر کوهنوردان طی شده باشد، حرکت در ردپاهای قبلی باعث کاهش اتلاف انرژی می‌شود.
- استفاده از لبه کفش: در مسیرهای برفی فشرده، استفاده از لبه‌ی کفش برای ایجاد جای پا میتواند از سر خوردن جلوگیری کند.
- همگام‌سازی تنفس و گام‌ها: حفظ ریتم تنفس با میزان گامبرداری از خستگی زودرس جلوگیری می‌کند.
- حرکت در سراشیبی‌های برفی: در شیب‌های کم، قرار دادن کل کف پا روی برف و ایجاد پله‌های کوچک باعث افزایش پایداری می‌شود. در شیب‌های بیشتر، کوتاه کردن گام‌ها و استفاده از تکنیک‌های کنترل وزن اهمیت دارد.
استفاده از باتوم در برف و یخ
- استفاده از باتوم‌های کوهپیمایی باعث افزایش پایداری و کاهش فشار روی پاها می‌شود.
- استفاده از باتوم در مسیرهای یخ‌زده میتواند برای جلوگیری از لیز خوردن مفید باشند.
- طول باتوم‌ها باید متناسب با میزان شیب تنظیم شود. در صعودها، باتوم کوتاه‌تر و در فرودها، بلندتر تنظیم می‌شود.
- در مسیرهای صخره‌ای کوتاه و کم‌شیب، بهتر است از باتوم استفاده نشود، زیرا احتمال گیر کردن نوک باتوم در بین سنگ‌ها و کاهش کنترل روی تعادل افزایش می‌یابد.
تکنیک‌های گامبرداری در برف و یخ با کرامپون و کلنگ کوهنوردی
در مسیرهای شیب‌دار و سطوح یخی، کوهنوردان از کرامپون و کلنگ برای افزایش ایمنی و کنترل مسیر استفاده می‌کنند. هنگام استفاده از کرامپون، روش‌های مختلفی برای گامبرداری وجود دارد که با توجه به میزان شیب انتخاب میشوند. در شیب‌های کمتر از ۳۰ درجه، روش پا اردکی (فرانسوی) مؤثر است که در آن پاها به شکل ۷۰ تا ۹۰ درجه نسبت به یکدیگر قرار می‌گیرند تا تمامی دندانه‌های کرامپون روی سطح درگیر شوند. این روش برای مسیرهای یخچالی و برف سفت مناسب است، اما در شیب‌های تندتر، کارایی کمتری دارد.
در مسیرهای شیب‌دار برفی و یخی، استفاده از کرامپون و کلنگ ضروری است. برخی از مهم‌ترین تکنیک‌های گامبرداری با کرامپون عبارت‌اند از:
- روش فرانسوی (پا اردکی): این روش برای شیب‌های ملایم مناسب است. پاها به صورت ۷۰ تا ۹۰ درجه از هم قرار می‌گیرند تا تمامی دندانه‌های کرامپون روی سطح درگیر باشند.
- روش اسکاتلندی (پلکانی): این روش در شیب‌های متوسط کاربرد دارد و شامل قرار دادن پاها به صورت موازی با شیب و برداشتن گام‌های کوتاه و کنترل‌شده است.
- روش هیبرید (تکنیک آمریکایی): این روش برای شیب‌های ۴۵ تا ۶۰ درجه به‌کار می‌رود که یک پا با نیش کرامپون درگیر شده و پای دیگر به‌صورت افقی روی سطح قرار می‌گیرد.
- روش فرانت پوینتینگ (آلمانی): این روش برای صعود مسیرهای شیب‌دار یخی (۶۰ تا ۹۰ درجه) استفاده می‌شود. در این تکنیک، کوه‌نورد از نیش‌های جلویی کرامپون برای درگیری با سطح یخ استفاده می‌کند.
گامبرداری در سرازیری‌های برفی و یخی
کوهنوردان با توجه به میزان شیب، از تکنیک‌های مختلفی برای حرکت در سراشیبی‌های برفی بهره می‌برند تا تعادل خود را حفظ کرده و ایمنی بیشتری داشته باشند.
- در سرازیری‌های کم‌شیب: ایجاد اصطکاک توسط تمام عاجهای زیره کفش با سطح.
- در مسیرهای شیب‌دارتر: گام‌های کوتاه و کنترل‌شده و برای حفظ تعادل استفاده از کلنگ یا باتوم کوهپیمایی.
- در مسیرهای بسیار شیب‌دار: حرکت بصورت پشت به دره و استفاده از نیش‌های جلویی کرامپون و تبر برای کنترل بهتر.
کنترل و ترمز در صورت سقوط
در صورت لغزش روی برف یا یخ، کوه‌نورد باید بلافاصله اصطکاک بیشتری ایجاد کند تا از افزایش سرعت سقوط جلوگیری شود. اگر کوه‌نورد به پشت سر بخورد، باید کلنگ را در برف فرو ببرد و وزن بدن خود را روی آن منتقل کند تا سرعت سقوط را کاهش دهد و کنترل بیشتری بر حرکت خود داشته باشد. در تمامی مراحل کنترل و توقف سقوط، نباید دندانه‌های کرامپون را در یخ فرو برد، زیرا این کار ممکن است باعث واژگونی ناگهانی و آسیب‌های جدی شود.
- خود حمایت با کلنگ کوهنوردی (Self-Belay): با فرو بردن تدریجی سخمه و دسته کلنگ کوهنوردی در برف، می‌توان از لغزش‌های کوچک جلوگیری کرد.
- کنترل و توقف سقوط با کلنگ کوهنوردی (Ice-Axe Arrest): هنگام سر خوردن روی شیب یخی یا برفی باید بلافاصله تیغه کلنگ کوهنوردی را در سطح برف فرو برد و انتقال وزن بدن را روی آن منتقل کرد٫ تا از افزایش سرعت سقوط جلوگیری کند. کنترل موقعیت بدن و فشار مناسب روی تبر یخ، نقش اساسی در کاهش خطر سقوط‌های غیرقابل‌کنترل دارد. در صورت بپا داشن کرامپون پاها به بالا نگه داشته میشوند و از ترمز با کرامپون جدا خدداری می‌شود. ترمز با کرامپون باعث کله شدن و آسیب‌دیدگی شدید شود.
چند نکته برای کنترل و ترمز در صورت سقوط
در صورت لغزش یا سقوط روی برف و یخ، تکنیک‌های زیر می‌توانند کمک‌کننده باشند:
- ایجاد اصطکاک بیشتر: کوه‌نورد باید بلافاصله اصطکاک بیشتری ایجاد کند تا از افزایش سرعت سقوط جلوگیری شود.
- استفاده از کلنگ برای توقف سقوط: اگر کوه‌نورد به عقب سر بخورد، باید کلنگ را در برف فرو ببرد و وزن بدن خود را روی آن منتقل کند.
- جلوگیری از فروبردن ناگهانی دندانه‌های کرامپون در یخ: این کار ممکن است باعث کله شدن کوه‌نورد و آسیب جدی به زانو و مچ پا شود.
- آموزش و تمرین کنترل و ترمز سقوط: تمرین مداوم مهارت‌های فراگرفته شده٫ ارتقا توانایی واکنش سریع و صحیح در شرایط اضطراری.
اشتباهات رایج و نکات ایمنی در گامبرداری در برف و یخ
بسیاری از کوهنوردان هنگام حرکت در برف، گام‌های خود را بیش‌ازحد بلند برمی‌دارند، که این کار باعث فرورفتگی زیاد پا و اتلاف انرژی می‌شود. در مسیرهای برفی و یخی، تنظیم مناسب طول باتوم و کلنگ، انتخاب جای پای درست و حرکت ریتمیک، نقش مهمی در افزایش ایمنی دارد.
عدم توجه به روش‌های صحیح ترمزگیری در سقوط، یکی دیگر از اشتباهات رایج است که میتواند منجر به آسیب‌های جدی شود. در مسیرهایی که ترکیبی از سنگ و یخ هستند، درگیری مناسب کرامپون با سطح اهمیت بالایی دارد. در این شرایط، کوه‌نورد باید از ترکیب روش‌های حرکتی و استفاده‌ی صحیح از ابزارهای فنی بهره ببرد.
- برداشتن گام‌های بلند در برف عمیق باعث افزایش مصرف انرژی و فرو رفتن بیش از حد پا می‌شود.
- عدم تنظیم مناسب باتوم در مسیرهای مختلف باعث کاهش تعادل و افزایش احتمال سقوط می‌شود.
- فراموش کردن تکنیک‌های ترمز در مسیرهای برفی و یخی ممکن است باعث حوادث جدی شود.
- عدم بررسی استحکام سطح برف میتواند باعث فرو رفتن ناگهانی پا یا سقوط در شکاف‌های یخی شود.
روش‌های یادگیری و تمرین مهارت‌های گامبرداری در برف و یخ
برای تسلط بر مهارت‌های کوهنوردی زمستانی، روش‌های زیر توصیه می‌شود:
- تمرین در محیط‌های کم‌خطر: یادگیری مهارت‌های گامبرداری در شیب‌های کوتاه و برفی قبل از ورود به مسیرهای دشوار توصیه می‌شود.
- استفاده از دوره‌های آموزشی: شرکت در کلاس‌های آموزشی کوهنوردی زمستانی تحت نظر مربیان حرفه‌ای به بهبود مهارت‌ها کمک می‌کند.
- تمرین کنترل سقوط و استفاده از کلنگ: یادگیری عملی تکنیک‌های ترمز و استفاده از کلنگ در صورت سقوط بسیار ضروری است.
جمع‌بندی
پیمایش در مسیرهای برفی و یخی نیازمند درک صحیح از شرایط محیطی، انتخاب تکنیک مناسب و استفاده‌ی صحیح از تجهیزات است. در شیب‌های کم، استفاده از باتوم و گامبرداری ریتمیک باعث افزایش پایداری می‌شود، درحالی‌که در شیب‌های تندتر، کرامپون، کلنگ و تبر یخ، نقش کلیدی در ایمنی حرکت دارند. تمرین و اجرای صحیح این مهارت‌ها، تأثیر زیادی در کاهش مصرف انرژی و افزایش ایمنی در کوهنوردی زمستانی دارد.
گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی
