اسکی تورینگ چیست؟

“اسکی تورینگ چیست؟” را برای تیتر این مطلب انتخاب کردم چون دقیقاً سوالی بود که مدتی پیش یکی از دوستانم از من پرسید. تا عامل نوشتن مقاله‌ای در مورد کوهنوردی با اسکی و یا اسکی کوهستان (Ski Mountaineering) شود. در حین نوشتن متن اما، لازم دیدم برای درک بهتر اسکی کوهستان، الزاماً اول باید اسکی تورینگ (Alpine Ski Touring) را بررسی کنیم و بعد برویم سراغ اسکی کوهستان. همانطور که در عمل هم معمولاً چنین است یا بهتر است بگویم مناسب است که چنین باشد.

احتمالاً سوال پیش می‌آید که چرا؟

این یک سوال خوب است که جوابش در نسبت به ریسک پذیری فعالان نهفته است. با اینکه بین این دو، یعنی اسکی تورینگ و اسکی کوهستان، تفاوت‌های کمی وجود دارد، این تفاوت‌ها، در نهایت کیفیت، تاکتیک و تکنیک فعالیت، درصد ریسک پذیری، و تا حدودی تجهیزات و مسیر صعود انتخاب شده، آن را مشخص می‌کند. شاید اشتباه نباشد که به تفاوت بین کوهنوردی فنی، کوهپیمایی، و راهپیمایی اشاره کنم. اما پیشنهاد می‌کنم فعلاً خودمان را خیلی درگیر این تفاوت‌ها نکنیم و سعی کنیم بیشتر وجه اشتراک و چالش‌های مشترکشان را بهتر بشناسیم.

در اینجا اما لازم می‌بینم با چند اصطلاح تاکتیکی و تکنیکی و یا متد و روش در رابطه با اسکی آشنا شویم:

این اصطلاحات را باید بدانیم:

برای درک بهتر اسکی تورینگ (Ski Touring) الزاماً ما باید انواع روش‌ها و تکنیک‌های اسکی، تفاوت‌ها و نقطه اشتراک انواع متدهای رایج و قدیمی‌تر آن، و تفاوت اسکی در مناطق اسکی، اسکی در پیست‌ها، در حاشیه پیست‌ها و یا خارج از مناطق اسکی را بشناسیم. پیش برداشت من این است که مخاطبین این مقاله، این تفاوت‌ها را می‌شناسند، از همین رو، بسیار سطحی آن‌ها را مرور می‌کنیم.

اگر قرار باشد بطور کلی دامنه فعالیت با اسکی را تقسیم کنیم، می‌توانیم چنین تعریفی داشته باشیم:

• اسکی در پیست (On Piste):

اسکی در پیست به قصد پائین آمدن (downhill) از پیست اسکی انجام می‌شود. پیست‌های اسکی (Ski Piste) در مناطق اسکی (ski resort) واقع شده‌اند. مناطق اسکی دارای امکانات رفاهی و پیست‌های متعدد هستند. پیست اسکی در یک ریزورت واقع شده و از انواع امکانات بالابر (Ski Lifts) برای بالا رفتن از پیست برخوردار هستد. سطح بستر مسیرهای آن از شیب مناسبی برخوردار است. این بسترها قبل از اینکه سطح آن با برف پوشیده شود، آماده می‌شوند و در سرتاسر فصل توسط ماشین‌های پیست و مراقبان پیست (Pistore, Pistpatrol) آماده‌سازی، مراقبت، و بازسازی و درجه‌بندی می‌شوند. پیست‌های اسکی اغلب از تابلوهای هشدار دهنده و راهنمای مسیر و از درجه‌بندی مسیر برخوردارند (زرد، آبی، نارنجی، قرمز و مشکی). این درجه‌بندی‌ها در کشورهای مختلف تفاوت دارد. پیست‌ها عموماً در مقابل خطر بهمن حفاظت و کنترل می‌شوند. برای اسکی در پیست عموماً از چوب اسکی‌های آلپاین استفاده می‌شود. برای بالا بری نیز از نیروی محرکه بالابرها بهره‌گرفته می‌شود. برای اسکی نوردیک (از نوع کراس کانتری، صحرانوردی) پیست‌های مخصوص (loop) وجود دارد.

• اسکی خارج از پیست (Off Piste):

معدودی از اسکی بازان پس از کسب مهارت‌های اسکی در پیست و بروی برف فشرده شده، بدنبال چالش‌های جدید و یا برای کسب تجربه و اسکی بروی برفهای پودر و در مسیرهای دست‌نخورده هستند. بدلیل اینکه این عمل همچنان در مناطق اسکی اما خارج از پیست اسکی انجام می‌شود، از ایمنی نسبی برخوردار هستند زیرا اسکی‌بازان در شرایطی که دیگر مایل به ادامه نباشند می‌توانند با تراورس مسیر، دوباره به پیست بازگردند. اما باید بدانیم اکثر حوادث در مناطق اسکی، بخصوص ریزش بهمن نیز در حین اسکی (off-piste) اتفاق می‌افتد. از همین روی نباید این فعالیت را دست کم گرفت و مناسبتر است، قبل از انجام آن از تجربه کافی اسکی بروی پیست برخوردار باشیم و بعد برای کسب تجربه همراه با مربی (ski instructor) یا راهنما (ski guide) از پیست خارج شویم. به این نوع اسکی در آمریکای شمالی گاهی slack-country skiing و یا countryside skiing هم گفته می‌شود. در (off-piste skiing) می‌توان همچنان از تکنیک و تجهیزات اسکی آلپاین بهره برد، اما چون هدف اسکی در برف پودر است اغلب از اسکی‌های آل ماونتین (all-mountain) و فری‌راید (freeride) استفاده می‌شود. ساختار کلی این چوب‌ها قدری با چوب اسکی آلپاین تفاوت دارد. عرض آنها نیز بطور کلی قدری پهن‌تر از اسکی آلپاین در نظر گرفته می‌شود. برای دسترسی به بالای مسیرها نیز از روش‌های گوناگونی همچون، بالابرها، پیاده و اسکی بدوش از کنار پیست با راکت برف (hiking and skiing)، اسنوموبیل (snowmobile)، ماشین‌های پیست (snowcat) و‌گاهی از هلیکوپتر (heli-skiing) استفاده می‌شود.

• اسکی در مناطق خارج از ریزورت‌ها و پیستهای اسکی:

درکشورهای انگلیسی زبان به این شیوه اسکی بک کانتری (Back country skiing) و در زبان آلمانی اسکی تور (ski touren) و در فرانسه اسکی رندونه (ski randonee) خطاب میشه. اما مفهوم و معنی همه آنها با اختلاف کمی یعنی پیمایش و صعود از شیبهای خارج از مناطق اسکی با بستن پوست بزیر چوب اسکی و  اسکی کردن به سمت دامنه همان مناطق است. مهارت کامل اسکی در پیست و اسکی در برف پودر، آشنایی با خطرات کوهستان بخصوص بهمن و داشتن آمادگی روحی و جسمی از پیش نیازهای اصلی این نوع فعالیت است. نکته و یا نکات دیگری که این فعالیت را با نوع اسکی آنپیست (on piste) و اسکی آوپیست (off piste) متمایز میکند، قطعا نوع تجهیزات و نگرش استفاده از منابع است. در این روش از اسکی، چون فعالیت بطور کلی دور از مناطق اسکی است، از پیست و کابین و لیفت و هتل و مربی و رهنما و تابلوهای راهنما و علائم خطر، خبری نیست. بدلیل اینکه کل مسیر توسط اسکی پیمایش میشود نیاز به تجهیزات اسکی متفاوت‌تری از چوب اسکی‌های اصطلاحا آلپاین داریم. فیکسها، کفشها و البسه نیز متفاوت هستند. در این روش برای پیمایش شیبها، به‌زیر اسکی پوستی چسبانده میشود که پس از پیمایش و صعود و برای اسکی بسمت پائین، آن پوست از زیر چوب اسکی برداشته میشود. قسمت مچ پا در پوتینها نیز برای راحتی در پیمایش قدری متحرک‌تر از نوع آلپاین آن ساخته میشوند که هنگام پایین آمدن امکان قفل کردن آن وجود دارد. فیکسها نیز برای راحتر بودن در پیمایش شیب رو به بالا، توسط مکانیسم بخصوصی فقط در قسمت نوک کفش با اسکی درگیر میشوند. حال اگر هنگام اسکی در شیب و رو به دامنه،  بمانند اسکی آلپاین قسمت پاشنه و جلوی پوتین توسط فیکس اسکی به اسکی متصل باشد به آن  آلپاین تورینگ ( alpine touring) و اگر از کفش و فیکس و تکنیک نوردیک (Nordic) استفاده شود به آن تلمارک (telemark skiing ) گفته میشود، البته تکنیک و یا روش تله‌مارک عمومیت ندارد. اگر هدف در اسکی بک کانتری (Back country skiing) فقط پائین آمدم از شیب و لذت اسکی در برف پودر و دست نخورده باشد و پیمایشی نیز توسط اسکی انجام نشود، برای قرار گیری در ارتفاعات معمولا از اسنو موبیل ( snow mobile) ، ماشینهای مخصوص (snow cat) و‌گاهی از هلیکوپتر استفاده میشود که به آن  (heli skiing) میگویند.

تفاوت این دو را نیز باید بدانیم:

• پیست اسکی (ski piste) مجهز به بالابر برای اسکی داونهیل (downhill) که عموما از اسکی آلپاین استفاده میشود.
• پیست اسکی برای اسکی کراس کانتری ( اسکی صحرایی) به پیست اسکی کراس کانتری اصطلاحا لوپ گفته میشود.

در ادامه چند اصطلاح در دنیای اسکی که اغلب بگوش میخورد را نیز کوتاه مرور میکنیم:

• اسکی نوردیک ( که شامل تله‌مارک و  اسکی کراس کانتری میشود)
• اسکی آلپاین ( منظور تکنیکی از اسکی و پایین رفتن از پیست اسکی است (downhill) در این شیوه در کنار تکنیکهای مخصوص اسکی آلپاین، پاشنه کفش به فیکس متصل است.
• اسکی بک‌کانتری ( off piste)  در کشورهای مختلف گاهی از اصطلاحات (مکمل) همچون فرانت کانتری، سلک‌کانتری، ساید کانتری نیز استفاده میشود)
• اسکی تورینگ (ski touring) بنا به نوع استفاده از تجهیزات به آن (اسکی آلپین تورینگ) هم گفته میشود. تعریف اینکه اسکی تورینگ زیر مجموعه اسکی نوردیک است یا خیر، بحثی است پیچیده و طولانی )
• اسنوبورد ( مونو بورد، اسنوبورد و اسپلیت بورد، از اسپلیت برد برای تورینگ هم استفاده میشود)
• کایت اسکی ( تلفیقی از اسکی و یا اسنوبورد و یک شهپر شبیه به پاراگلایدر اما در ابعادی کوچکتر) از انواعی از این بال‌ها برای کمک به پیشروی توسط اسکی و عموما در مناطق نسبتا مسطح میتوان استفاده کرد. با آن نمیتوان پرواز کرد. انواعی از آن را میتوان برای تفریح/ ورزش بمانند کایت سرفینگ بروی سطح مسطح برفی استفاده کرد.

توجه: در این مطلب من قصد موشکافی از انواع اسکی ها و متدهای آن را ندارم، پیش برداشتم این است که مخاطب این مطلب با معنی کلی اسکی،  تفاوت آنها، نیازها و تجهیزات آنها آشنا است.

هدف این مقاله فقط  آشنایی کلی و سطحی با اسکی تورینگ، اسکی کوهستان و تجهیزات آن است.

تعریف کلی از اسکی تورینگ:

به پیمایش، صعود و یا فرود در مناطق پر برف جنگلی و یا کوهستانی خارج و یا داخل مناطق اسکی،  نزدیک پیست و یا خارج از پیست اسکی، به وسیله یک جفت چوب اسکی و تجهیزات مخصوص آن ، اسکی تورینگ میگویند. (پیمایش با اسکی)

اسکی تورینگ  (ski touring) در واقع نوعی مخصوص از اسکی آلپین است که فعالان آن میتوانند با کمک و  نصب یک پوست‌ به کف آن و بدون بیرون آوردن کفش از فیکس اسکی از یک دامنه به ارتفاعات، پیمایش،  صعود و بعد از رسیدن به هدف، اقدام به فرود توسط اسکی کنند.

چوب اسکی مورد استفاده در اسکی تورینگ ، بنا به نوع علاقه و تجربه و محیط فعالیت افراد، دامنه گسترده‌ای دارد. میتواند از انواع آلپاین و یا انواع پهن تر برای صعود و فرود در دامنه‌های با برف تازه بارش شده پودر و یا برف متراکم شده، باشد و یا اصولا فقط برای پیمایش در مناطق مسطح ( کراس کانتری).

سیستم اتصال کفش به اسکی (فیکس‌) و یا بایندینگ الهام گرفته از فیکس اسکی نوردیک است که امکان اتصال فقط قسمت نوک کفش به اسکی و امکان جدا شدن پاشنه کفش هنگام صعود از چوبها و در هنگام فرود امکان اتصال پاشنه و پنجه به فیکس را در اختیار قرار میدهد.  بغیر از این ویژگی امکان اتصال یک پوست به‌ زیر اسکی برای جلوگیری از سُر خوردن اسکی در حین صعود را در اختیار قرار میدهد.

فیکس و یا بایندینگ ابزار اتصال پوتینها به اسکی تورینگ است که با پوتین و فیکس (بایندینگ) اسکی آلپاین قدری متفاوت است.

پوست: یک نوار به عرض و طول اسکی است که در حین صعود به زیر اسکی متصل میگردد. این نوار پوست‌ها از پوست طبیعی فُک و یا مواد مصنوعی شبیه پوست طبیعی و یا ترکیبی از هردو ساخته میشوند. این پوست در یک جهت اصطلاحا خواب دارد که باعث میشود در پیمایش چوب اسکی فقط در جهت خواب موهیر سر بخورد و از جهت خلاف خواب سر نخورد.

سطح مودار و یا موهیر  این پوستها به یک جهت  متمایل هستند که به آن اصطلاحات «خواب پوست» گفته میشود و در حین صعود با اسکی، از سر خوردن و عقبگرد اسکی به جهت خلاف خواب پوست جلوگیری میکند. سطح دیگر این پوست‌ها با سطحی سیلیکونی و چسبنده برای اتصال بهتر به کف چوب اسکی پوشیده شده.

تعاریف عنوان شده در بالا تعاریفی هستند کلی، و میتواند در برداشت از آن بنا به آشنایی و تجربه عملی و علمی افراد با هم بسیار متفاوت باشد. در چند سال گذشته تکنولوژی ساخت چوب اسکی‌ها، فیکسها ، پوتینها و پوسته‌ها بسیار پیشرفت کرده‌ است و مرز بین انواع این تجهیزات و دامنه استفاده از آنها بسیار گسترده شده است. البته تولیدکنندگان و فروشندگان این تجهیزات نیز قدر زیادی نمک و فلفلش را زیاد میکنند، که گاهی باعث سردرگمی مصرف کنندگان نوپا  میشود.

در بخش آخر این مقاله تعدادی از تجهیزات اصلی اسکی تورینگ و اسکی کوهستان را لیست کرده ام.

چرا اسکی تورینگ؟

اسکی تورینگ فعالیتی است بسیار زیبا و و مهیج که از دها سال پیش در بسیاری از کشورههای کوهستانی انجام میگیرد و  توانسته در چند سال گذشته مخاطبین بیشتری را به سمت خود جلب کند. این افراد عموما «کوهنوردان» و گاهی اسکی بازان خارج از پیست هستند. اما تمام این علاقه‌مندان، در چندین دلیل، هم نظر هستند:

• پیمایش و اسکی در مناطق بکر
• دسترسی سریع به مناطق و قلل مختلف
• صعود و فرود لذت بخش
• صدمه کمتر به محیط زیست
• استفاده نکردن از تجهیزات پیستهای اسکی

تعریف کلی از اسکی کوهستان:

به صعود و فرود در مناطق مرتفع‌تر کوهستانی بوسیله اسکی تورینگ که نیاز به انجام تکنیکهای کوهنوردی و گاهی استفاده از تجهیزات فنی و عبور از یخچالهای طبیعی داشته باشد، اسکی کوهستان و یا کوهنوردی با اسکی میگویند.  این فعالیت ترکیبی است از کوهنوردی و اسکی تورینگ که به مهارتهای بسیار بالای کوهنوردی و اسکی نیاز دارد. فعالان به آن الزاما نیاز به دانش و توانایی در تکنیکهای زیر را دارند:

• پیشرفته اسکی
• اطلاعات دقیق بهمنشناسی
• هواشناسی
• توانای جستجو و امداد و نجات میدانی در مناطق و شرایط مختلف
• کوهپیمایی، سنگنوردی، یخنوردی، درایتولینگ و صعودهای ترکیبی
• مسیریابی
• پزشکی کوهستان
• استفاده از تجهیزات سه‌گانه جستجو و نجات

چوب اسکی ‌های مخصوص صعود و فرود در کوهستان در طول و عرض‌های مختلف و برای «اهداف» متفاوت ساخته میشوند.

انواعی از آنها با هسته چوبی و انواعی از آنها با هسته کربن برای سبک شدن تجهیزات ساخته میشوند. تجربه شخصیم بهم ثابت کرده  که سبک بودن چوب اسکی بخصوص در سالهای اول کسب تجربه، همیشه بهترین انتخاب نمیباشد.

اسکی‌های آلپاین مخصوص پیست اسکی و فیکسهای ثابت آنها، کفشهای اسکی آلپاین مناسب این فعالیت نیستند. (از خاطرات بی تجربگی شخصی)

به اسکی کوهستان (Ski Mountaineering) نیز گاهی «skimo» گفته میشود. اما بنظر خودم واژه اسکی کوهستان (Ski Mountaineering)  پر معنی‌تر است تا نوع خلاصه شده آن.

کمی تاریخچه در مورد پیمایش با اسکی:

در گذشته های بسیار دور ساکنین قفقاز برای عبور از روی برف به پاهای خود تخته های چوبی و پوست حیوانات را می بستند و به این روش از فرو رفتن در برف جلوگیری کرده و از اینطریق پیمایش سفرهای کوهستانی خود را انجام می دادند.

نمونه‌های از چوبهای «شبیه»چوب اسکی و سورتمه و راکت برفی امروزی از زمان باستان و از مناطق قفقاز، چین، کشورهای اسکاندیناوی کشف شده که اکنون در موزهای مردم شناسی بنمایش درآمده اند.

عشایر ایران هم در زمستان از وسیله‌ای استفاده میکنن که به دِرَک معروف است ولی این وسیله بیشتر شبیه راکت برفی است تا اسکی «تورینگ».

تاریخ ورود اسکی تورینگ به ایران دقیقا و کتبا برای خودم مشخص نیست. اما شخصا بخاطر دارم اواسط ده پنجاه شمسی در ایران بصورت بسیار محدود و اغلب توسط کارکنان سفارتخانه‌های کشورهای دیگر و یا ارتشیان خارجی در ایران استفاده میشد. منظورم اسکی در پیست های اسکی آنرمان و یا اسکی کراس کاونتری  نیست بلکه واقعا صعود و فرود با اسکی‌های ابتدایی و با بستن پوست و نوعی فیکس مخصوص و پیمایش در کوهستان است.

در گزارشی قدیمی از صعود زمستانی به علم کوه مربوط به قبل از ده پنجاه شمسی نیز به استفاده از اسکی پیمایشی توسط کوهنوردان خارجی اشاره شده و در همان گزارش برنامه نیز باز اشاره شده که باربران بدلیل نداشتن اسکی و یا راکت برفی موفق به حمل بارشان نشده‌اند.

بعد از انقلاب (شخصا شاهد بودم)، تعدادی کوهنوردان آزاد و اعضای باشگاهای بنام آن زمان در صعودهای مختلفی برای پیمایش و صعود از اسکی آلپاین و بستن پوست بزیر آن و فیکسهای فریچی استفاده میکردند.

با پایان جنگ و ورود اولین گردشگران خارجی و ورود مجدد کوهنوردان و مربیان فرانسوی، سوییسی و آلمانی به کوهستانهای ایران، این رشته نیز بین معدود کوهنوردان ایرانی که اغلب راهنمایان آنان بودند نیز جای پا باز کرد. اغلب نیز از تجهیزات و تجربیات همان مهمانان استفاده میکردند.

دوست عزیزی که اکنون خود از فعالان بسیار توانمد این رشته است، برایم نقل میکرد: بجای دستمزد از مهمانان خارجی، تجهیزاتشان را میخریدیم و گاهی نیز به آنان بدهکار هم میشدیم. ( پایان نقل قول)

آرام اما پیوسته تعداد تجهیزات اسکی تورینگ و افرادی که با این چوبها و در محیط خارج از پیست میتوانستند اسکی کنند، قابل توجه شد.

اکنون در ایران مربیان، راهنمایان و باشگاههای بسیار پر تجربه با کمیت و کیفیت جهانی در فعالیت گسترده و سازمان یافته‌ای هستند. چندین برند مشهور تجهیزات اسکی تورینگ در ایران نمایندگی نیمه رسمی و رسمی دارند.

طرح درسهای مکتوب، کلاسهای آموزشی و دورهای مربیگری اسکی تورینگ در چند سال گذشته فراگیر شده و اجرا میشود. متولی اسکی کوهستان در ایران فدراسیون کوهنوردی و هیتهای کوهنوردی استان هستند.

تجهیزات اسکی تورینگ (ski touring)

علاوه بر پوست و فیکس و کرامپون مخصوص این نوع از چوب اسکی، برای پیمایش های فنی اسکی کوهستان، میتوان از تجهیزات نجات در بهمن و کلاه کاسک و برای برنامه های فنی‌تر نیز از تجهیزات فنی مانند هارنس و طناب و کارابین و کلنگ ( و گاهی تبر یخ) نام برد.

توجه: در ادامه تعدادی از این تجهیزات را با تصویر فهرست کردم که بمرور زمان پس از اینکه در مورد تک تکشان مقاله‌ای نوشتم، آن مقاله را به عکس لینک میکنم.

چوب اسکی تورینگ

 

کفش اسکی تورینگ

فیکس اسکی تورینگ