کرامپون کوهنوردی و انواع آن

کرامپون یا یخ‌شکن، یک شاسی فلزی است که به منظور جلوگیری از لغزش روی سطوح یخی و افزایش ایمنی، زیر کفش‌های کوهپیمایی و کوهنوردی نصب می‌شود.

در بخش زیرین کرامپون یا یخ‌شکن، تعدادی تیغه فلزی نوک‌تیز (شاخک/چنگک) وجود دارد، و در سمت دیگر، امکاناتی برای نصب آن‌ها به زیر کفش‌های مختلف تعبیه شده است. این تیغه‌ها با فرو رفتن در یخ و برف، همچون چنگک عمل کرده و مانع از لغزش فرد روی یخ و برف فشرده می‌شوند.

در این مطلب، من به بررسی کرامپون از منظر کوهنوردی خواهم پرداخت. با من همراه باشید.

کرامپون‌ها دارای ۶، ۸، یا ۱۰ تیغه عمودی فلزی نوک‌تیز هستند و به علاوه، دو شاخک مورب دارند. در نوع تخصصی آن‌ها، علاوه بر تیغه‌های زیرین، دو شاخک زاویه‌دار به نام «پیش» و یک یا دو شاخک مورب قابل تنظیم به نام «نیش» وجود دارد. به کمک شاخک‌های نیش و پیش، کوهنوردان می‌توانند با استفاده از تکنیک‌ها و تجهیزات یخ‌نوردی، از شیب‌های عمودی یا آبشارهای یخ‌زده صعود کنند.

تاریخچه

در اوایل کوهنوردی به سبک امروزی، محلیان مناطق آلپ از کفش‌های چرمی با زیره‌های مزین به میخ و پرچ استفاده می‌کردند. در سال ۱۹۰۸، اسکار اکنشتین، یک مهندس راه‌آهن و کوهنورد، با کمک یک آهنگر ایتالیایی به نام هنری گریول، اولین کرامپون ۱۰ نقطه‌ای را که به کفش متصل می‌شود و خاصیت یخ‌شکنی دارد، طراحی و ساختند. این کرامپون‌ها، که تحت نام crampon به بازار عرضه شدند، به طور چشمگیری حرکت روی یخ را تسهیل بخشیدند و تکنیک‌های گام‌برداری را متحول کردند. با این حال، هنوز مسیرهایی مانند رخ‌های شمالی آیگر، ماترهورن، و گراند جوراس وجود داشت که امکانات کرامپون‌های موجود برای صعود به آنها کافی نبود.

تا اینکه در سال ۱۹۳۸، یعنی ۳۰ سال پس از ساخت اولین کرامپون توسط گریول «پدر» و بر اساس نیاز کوهنوردان آن زمان، آقای گریول «پسر»، دو شاخک نیش جلویی را به کرامپون‌ها اضافه کرد. این ابتکار باعث شد تا در همان سال، دیواره‌های شمالی یکی پس از دیگری با موفقیت صعود شوند.

در مورد تاریخچه کرامپون مطلبی دارم که نظرتان را به آن جلب میکنم.

• تاریخچه کرامپون

تقسیم بندی کرامپون

کرامپون‌ها را می‌توان از چندین طریق متفاوت تقسیم‌بندی کرد:

– از لحاظ نوع عملکرد تیغه و جنس شاسی
– از لحاظ روش اتصال و نصب آن‌ها زیر کفش‌های کوهنوردی

از لحظ نوع عملکرد تیغه

این نوع تقسیم‌بندی کرامپون‌ها، عموماً در بین کوهنوردان رایج است و به نوع آلیاژ شاسی و نیش‌های جلویی کرامپون اشاره دارد و به دو دسته «کلاسیک» و «تکنیکال» تقسیم می‌شود. نکته تکمیلی: علامت اختصاری حروف «C» و یا «T»، حک شده بر روی بدنه یا نیش جلوی کرامپون، به کلاسیک یا تکنیکال بودن آن کرامپون اشاره دارد.

کرامپون تکنیکال

کرامپون تکنیکال برای صعودهای سخت برفی، یخی و مختلط طراحی شده است، با نیش‌های جلویی که برای نفوذ عالی در یخ سخت و پایداری در مسیرهای مختلط ایده‌آل هستند. این کرامپون‌ها به خصوصیات خاص دندانه‌های جلو مجهز هستند تا کوهنوردان بتوانند دیواره‌های یخی، ستون‌های یخی و یخچال‌های برف فشرده را با اطمینان بیشتر و صرف حداقل نیرو صعود کنند. کرامپون‌های تکنیکال امکان اضافه یا کاهش نیش‌های کمکی و تعویضی را بر حسب نوع مسیر فراهم می‌آورند و در صعودهای تکنیکی یا ستون‌های آبشارهای یخ‌زده، فاصله نیش‌های جلو را می‌توان از کناره‌ها و همچنین از جلو و عقب تنظیم کرد. برخی مدل‌ها حتی امکان تغییر زاویه نیش جلویی را بر حسب شیب و کاربرد فراهم می‌کنند.

این دسته از کرامپون‌ها با قابلیت‌های اتصال نیمه اتوماتیک و تمام اتوماتیک عرضه می‌شوند.

کرامپون کلاسیک:

کرامپون‌های کلاسیک کوهنوردی، انتخاب مناسبی برای صعودها و مسیرهای متنوع با سختی متوسط هستند، عملکرد عالی در شیب‌های برفی سخت و برای پیمایش در یخچال‌ها، برف‌نوردی آسان و کوهنوردی با اسکی ارائه می‌دهند. این کرامپون‌ها در دندانه‌های جلو تفاوت عمده‌ای با کرامپون‌های تکنیکی دارند و به صورت‌های ثابت، نیمه اتوماتیک (نیمه‌اتومات) و تسمه‌ای تولید می‌شوند که بر حسب نیاز کوهنورد انتخاب و به اندازه مناسب برای کفش تنظیم و بسته می‌شود. آلیاژ استفاده‌شده در آن‌ها کمی نرم‌تر بوده و اندازه نیش‌ها کوتاه‌تر است.

این دسته از کرامپون‌ها با قابلیت اتصال تسمه‌ای، نیمه‌اتوماتیک و تمام‌اتوماتیک تولید و به فروش می‌رسند.

 

از لحاظ روش نصب

در روش تقسیم‌بندی کرامپون‌ها بر اساس روش نصب زیر پوتین‌های کوهنوردی، تقسیم‌بندی عموماً بر مبنای نوع استفاده از آن‌ها (راهپیمایی و کوهپیمایی) انجام می‌شود، شامل: تسمه‌ای (Type C1)، نیمه‌اتوماتیک (Type C2)، اتوماتیک (Type C3)، ژله‌ای، کشی و غیره. علاوه بر این، یک سیستم سومی نیز وجود دارد به نام سیستم MINDEL (میندل، برند پوتین‌های کوهنوردی) که در مقاله‌ای دیگر به آن پرداخته می‌شود.

کرامپون‌ها از لحاظ روش اتصال به کفش به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

کرامپون‌های تسمه ای

کرامپون‌های تسمه‌ای (Strap-on) به عنوان ابزاری همه‌کاره و مخصوص صعودهای پیمایشی شناخته می‌شوند. اتصال این نوع کرامپون‌ها، که گاهی اوقات به آن‌ها اتصال بندی یا سبدی گفته می‌شود، به انواع گسترده‌ای از پوتین‌های کوهپیمایی و کوهنوردی امکان‌پذیر است. نصب آن‌ها از طریق تسمه‌های اتصال زیر پوتین و بندهایی که با کمک سگک‌های تعبیه شده به پوتین متصل می‌شوند، انجام می‌گیرد. با این حال، پوشیدن آن‌ها کمی زمان‌بر است و در صورت استفاده از پوتین نامناسب، فشار زیادی به پاها وارد شده و خطر سرمازدگی موضعی افزایش می‌یابد. همچنین، استفاده از پوتین با انعطاف‌پذیری زیاد در هنگام استفاده از قسمت پنجه کرامپون می‌تواند پس از چند ساعت ناراحت‌کننده باشد.

انتخاب کفش مناسب قبل از کرامپون از اهمیت بالایی برخوردار است.

 

کرامپون‌های نیمه اتوماتیک

کرامپون‌های نیمه اتوماتیک (Semi-automatic یا Hybrid) به دلیل سهولت استفاده، به سرعت محبوبیت یافته‌اند. این نوع کرامپون‌ها با انواع پوتین‌های کوهپیمایی و کوهنوردی سه و چهار فصل سازگار هستند. مجهز به تسمه‌هایی در قسمت پنجه کفش (معروف به سبد) و یک اهرم اتصال در قسمت پاشنه کفش هستند، که با کفش‌های تک پوش و دو پوش نیز خوب کار می‌کنند. بسیاری از کوهنوردان و یخنوردان برای صعودهای مرحله ای بلند، که همراه با پیمایش و صعود همراه است از این نوع کرامپون بهره می‌برند.

باید توجه داشت که کفش کوهنوردی باید برای استفاده با کرامپون‌های نیمه اتوماتیک طراحی شده باشد.

کرامپون‌های اتوماتیک

کرامپون‌های اتوماتیک (Step-in / Automatic) در قسمت‌های عقب و جلو دارای حفاظ یا میله فلزی هستند و یک اهرم برای فیکس کردن کرامپون به کفش در قسمت پاشنه وجود دارد که امکان متصل کردن سریع کرامپون را به پوتین فراهم می‌کند. پیش‌نیاز است که کفش‌ها در قسمت پاشنه و پنجه دارای شیار مخصوص برای اتصال باشند. این کرامپون‌ها به آسانی پوشیده و خارج می‌شوند ولی تنظیم دقیق آن‌ها حیاتی است. بسیاری از کوهنوردان فنی، با وجود داشتن پوتین‌های مجهز به زبانه اتصال کرامپون اتوماتیک، به دلایل ایمنی ترجیح می‌دهند از کرامپون‌های نیمه اتوماتیک استفاده کنند، چرا که در صورت فرسودگی یا انعطاف‌پذیری پوتین، کرامپون ممکن است از کفش جدا شود، که خطر سقوط را افزایش می‌دهد. با این حال، اگر تنظیمات با دقت انجام و اهرم پنجه با یک تسمه فلزی یا الیاف محکم شود، اطمینان بسیاری حاصل می‌شود، مانند کرامپون‌های اتوماتیک Grivel.

یخ شکن های کشی

یخ شکن‌های کشی (traction ice cleat)، که به کرامپون ژله‌ای نیز شناخته می‌شوند، فقط برای راهپیمایی و کوهپیمایی سبک و دوی کوهستانی سبک مناسب هستند و نه کوهنوردی. این نوع یخ شکن‌ها به دلیل قیمت مناسب، قابلیت نصب آسان روی انواع پوتین‌های کوهپیمایی و راهپیمایی و تنوع در طراحی، از جمله داشتن شاخک‌های متفاوت، محبوبیت دارند. همچنین، انواع زنجیری آن که ممکن است بدون شاخک یا با شاخک‌هایی به شکل گل میخ و پرچ، معروف به اسپایک، عرضه شوند. این یخ شکن‌ها نسبت به مدل‌های قدیمی شاسی آهنی با شش و یا چهار شاخه عملکرد بسیار بهتری دارند. ا

 

کرامپون های پاشنه ای

کرامپون‌های پاشنه‌ای (Instep)، نوعی یخ‌شکن قدیمی است که هنوز توسط طبیعت‌گردان و کوهپیمایان گردشگر روزانه و فصلی استفاده می‌شود. این کرامپون‌ها معمولاً دارای ۴ یا ۶ شاخه هستند و برای کوهپیمایی و کوهنوردی جدی مناسب نیستند. استفاده از این نوع کرامپون توصیه نمی‌شود، زیرا استفاده طولانی مدت و بدون پوتین‌های کوهپیمایی می‌تواند باعث ناراحتی‌های جدی در ستون فقرات شود.

کرامپونهای ویژه

کرامپون‌های ویژه شامل مدل‌های خاصی مانند کرامپون‌های مخصوص اسکی تورینگ (معروف به «هارش آیزن»)، کرامپون‌های پهن برای پوتین‌های اسکی کوهستان، و کرامپون‌های اولترا لایت برای مسابقات می‌باشند. این کرامپون‌ها، که بخشی از دسته تکنیکال به حساب می‌آیند، برای اهداف خاصی طراحی شده‌اند، مانند کرامپون‌های مخصوص صعودهای ورزشی و درایتولینگ (Race crampons). این کرامپون‌ها با آلیاژی سبک ساخته می‌شوند، فاقد صفحه ضد برف (آنتی اسنو) و تسمه‌های فلزی اتصال هستند و در برخی موارد به طور اختصاصی با کفش‌های مخصوص صعودهای ورزشی ساخته می‌شوند. عمدتاً این کرامپون‌ها برای صعود در طبیعت مناسب نیستند یا استفاده از آن‌ها در محیط طبیعی محدود است.

 

آلیاژ کرامپون‌ها

کرامپون‌ها (Crampon) امروزه به عنوان یکی از ابزارهای مهم پیمایش در فصل زمستان یا عبور از یخچال‌های طبیعی شناخته می‌شوند و در نوع تخصصی‌تر، از ابزارهای کلیدی یخ‌نوردی به حساب می‌آیند.

اکثر کرامپون‌ها از فولاد مولیبدنیوم-کروم و نیکل (NiCrMo steel) ساخته می‌شوند، آلیاژی که هم قوی و هم سبک است. این مواد در جریان تولید دقیقاً بررسی و آزمایش می‌شوند تا از کیفیت آن‌ها اطمینان حاصل شود. این نوع فولاد، دارای قابلیت کششی عمیق و ترکیباتی با درجه خلوص بالاست و با بالاترین دقت تولید می‌گردد.

در کنار کرامپون‌های ساخته شده از آلیاژ فولاد مولیبدنیوم-کروم و نیکل، کرامپون‌های آلومینیومی نیز تولید می‌شوند که برای کوهنوردی عادی و اسکی بسیار مناسب هستند. این کرامپون‌ها به خاطر وزن سبک خود مزیت دارند، اما در صورت استفاده در زمین‌های سنگی یا صخره‌ای به سرعت فرسوده می‌شوند.

کرامپون‌ها، صرف نظر از جنس آلیاژی که از آن ساخته شده‌اند، باید به تاییدیه کمیته اتحادیه اروپا (CE) دست یابند. این کمیته تولیدکنندگان تجهیزات کوهنوردی را ملزم به رعایت استانداردهای اتحادیه جهانی کوهنوردی (UIAA) می‌کند.

 

آناتومی کرامپون

کرامپون‌ها از چندین قطعه تشکیل شده‌اند که ترکیب و طراحی آن‌ها تأثیر بسزایی بر عملکرد و نحوه استفاده از آن‌ها دارد. برای درک عملکرد بهتر کرامپون‌ها، شناخت همه قسمت‌های آن‌ها ضروری است:

– نیش و پیش: تیغه‌های جلوی کرامپون که برای نفوذ در یخ طراحی شده‌اند.
– شاخک‌ها: تیغه‌هایی که در قسمت‌های مختلف کرامپون قرار دارند و به پایداری کوهنورد روی برف و یخ کمک می‌کنند.
– نوار منعطف فلزی: اتصال‌دهنده بین بخش پنجه و پاشنه کرامپون که انعطاف‌پذیری و سازگاری را با انواع کفش‌ها فراهم می‌آورد.
– صفحه پلاستیکی ضد گلوله شدن برف (Anti-balling): جلوگیری از تجمع و سخت شدن برف زیر کرامپون که می‌تواند باعث لغزش شود.
– سیستم اتصال‌دهنده پنجه و پاشنه: ممکن است توسط تسمه‌ها یا اهرم‌های اتصال اتومات برای فیکس کردن کرامپون به کفش استفاده شود.
– گیره و پین تنظیم اندازه: برای تنظیم اندازه کرامپون برای سازگاری با اندازه‌های مختلف پا و کفش.
– تسمه‌های اتصال و تنظیم: یا نوار اطمینان برای اطمینان از اتصال محکم کرامپون به پا و کفش.

نگهداری از کرامپون

با وجود اینکه برای ساخت و تولید کرامپونهای امروزی از فلزهای سبک و مقاومی استفاده میشود اما برای حفظ کارایشان نیاز به رعایت نکاتی هنگام نگهداری و انبارداری است:

– شستشو: پس از هر استفاده، کرامپون‌ها باید با آب شرب شسته شوند. پس از شستشو، دقیقاً آن‌ها را خشک کرده و تسمه‌ها، بندها، و شاخک‌ها را بررسی کنید.
– نگهداری: کرامپون‌ها باید در داخل کیف مخصوص خود نگهداری و انبار شوند.
– تیز کردن: شاخک‌های کرامپون‌های امروزی معمولاً نیازی به تیز کردن ندارند. در صورت نیاز به تیز کردن، میتوان آنها را با رعایت اصول و ایمنی و با استفاده از سوهان تخت نمره ۲/۳ آهن و با دقت و ظرافت کامل اقدام برای تیز کردن نمود. اگر تبهر و یا تجربه در اینکار ندارید با فرد باتجربه و یا متخصص مشورت بگیرید. مهم: شاخک کرامپون را به هیچ وجه توسط دستگاه سوهان و یا فرز تیز نکنید!
– پیشگیری از زنگ زدگی: در صورت مشاهده نشانه‌هایی از زنگ‌زدگی یا خوردگی طی زمان انبارداری، این علائم را با استفاده از یک پارچه خشک یا کاغذ سمباده ظریف پاک کنید.

لوازم جانبی برای کرامپون

برای حمل ایمن کرامپون‌ها و جلوگیری از آسیب به لباس‌ها، کوله‌پشتی‌ها، و طناب‌ها، استفاده از لوازم جانبی و یدکی ضروری است. شاخک‌ها و نیش‌های تیز کرامپون می‌توانند به تجهیزات و لباس‌های شما آسیب بزنند. قرار دادن کرامپون‌ها در کیف یا کیسه مخصوص حمل، از آسیب‌دیدگی و خطرات احتمالی جلوگیری می‌کند و امنیت را در حین حمل تضمین می‌نماید. از جمله این لوازم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

– کیف حمل کرامپون: موجود در انواع و رنگ‌ها، با دوام و مقاومت مختلف برای حفاظت از کرامپون‌ها و جلوگیری از آسیب به سایر تجهیزات.
– محافظ نوک شاخک‌ها: برای جلوگیری از آسیب رساندن شاخک‌های تیز به لباس‌ها، کوله‌پشتی‌ها، و طناب‌ها.
– اسپری سیلیکون: برای محافظت از شاخک‌ها و جلوگیری از زنگ‌زدگی و خوردگی.
– سوهان تخت و سبک: برای تیز کردن شاخک‌ها در صورت نیاز.
– قطعات یدکی: شامل تسمه‌های یدکی، نیش یدکی، نوار اتصال منعطف یدکی و آنتی اسنو بالینگ برای جلوگیری از گلوله‌ای شدن برف چسبیده شده به زیر کفش.

چگونه یک کرامپون مناسب انتخاب کنیم؟

ااگر به طور مستمر و جدی به کوهپیمایی و کوهنوردی مشغول باشیم، زود یا دیر پس از تهیه اولین تجهیزات اصلی و ادامه تمرین‌ها، علاقمندی به صعودهای زمستانی و تمرین‌های مربوط به آن اجتناب‌ناپذیر می‌شود. این یک مرحله بسیار حیاتی است. به زودی نیاز به کرامپون احساس می‌شود. برای اجاره یا خرید کرامپون، چندین سوال مهم باید پاسخ داده شود.

1. برای انتخاب کرامپون مناسب، اول باید مشخص کنید که برای چه فعالیت‌هایی به آن نیاز دارید.
2. آیا قصد دارید در کلاس‌های مقدماتی یا پیشرفته یخ و برف شرکت کنید، برنامه کوهپیمایی یا راهپیمایی در دامنه‌ها را دنبال می‌کنید، یا قصد عبور از برفچال‌ها و یخچال‌های طبیعی را دارید؟
3. سپس باید تشخیص دهید که آیا کفش مناسب برای شرکت در این فعالیت‌ها و دستیابی به اهداف کوهپیمایی‌تان را دارید یا خیر.

انتخاب کرامپون مناسب نه تنها به فعالیت مورد نظر بلکه به نوع کفشی که استفاده می‌کنید نیز بستگی دارد.

برای کوهپیمایی زمستانه، شرکت در دوره‌های عمومی و پیشرفته برف و یخ، یا برنامه‌های کوهپیمایی سبک و نیمه سنگین که مسیر دارای برف و یخ فشرده است و یا پیمایش یخچال‌های طبیعی، پوتین‌های چهار فصل کوهپیمایی/کوهنوردی که در قسمت پاشنه زبانه اتصال کرامپون اتوماتیک (C2) دارند، کافی هستند. این نوع کفش‌ها از انعطاف پذیری کمتری برخوردار هستند که برای پیمایش با کرامپون نیم اتومات مناسب است. حتی می‌توان یک کرامپون تسمه‌ای (C1) نیز به آنها نصب کرد.

اگر کفش‌هایمان در کلاس کوهپیمایی/کوهنوردی چهار فصل سبک یا فقط در کلاس کوهپیمایی چهار فصل/سه فصل قرار دارند و فاقد زبانه برای اتصال کرامپون هستند، در این صورت تنها گزینه‌ای که داریم خرید یک کرامپون تسمه‌ای یا سبدی است.

اگر کفش‌هایمان در کلاس کوهپیمایی/راهپیمایی قرار دارند و ما فقط قصد داریم در برنامه‌های سبک که از نیم روز تا چند روز طول می‌کشند شرکت کنیم و مسیرهای برفی آن‌ها دارای شیب زیادی نیستند و با بودجه محدودی روبه‌رو هستیم، می‌توانیم از کرامپون‌های سبک و کشی استفاده کنیم.

بنابر این مشخص است که کفش‌هایمان در انتخاب کرامپون نقش مهمی ایفا می‌کنند.

مهم است که در هر نوع کرامپونی که انتخاب می‌کنید، وجود آنتی اسنو (Anti-Snow) یا آنتی بالینگ (Anti-Balling) زیر کرامپون را در نظر بگیرید. وجود این قطعه در مسیرهای برفی از تجمع برف زیر کرامپون و افزایش خطر لرزش و افزایش وزن جلوگیری می‌کند.

اگر هدف شما از خرید کرامپون، شرکت در کلاس‌های پیشرفته یخ و برف، صعود یخچال‌های طبیعی یا آبشارهای یخی است، گزینه‌های انتخابی شما محدودتر می‌شود. کفش‌های شما باید از نوع پوتین چهار فصل، تک پوش یا دو پوش باشند که در قسمت‌های پنجه و پاشنه دارای زبانه‌هایی برای اتصال کرامپون اتوماتیک هستند. بر این اساس، انتخاب شما باید کرامپون‌های تکنیکال با قابلیت اتصال اتوماتیک یا نیمه اتوماتیک باشد.

پینوشت: بسیاری از کوهنوردان فنی با وجود داشتن پوتینهای مناسب فعالیتهای تکنیکی و برخورداری ان پوتینها از زبانه مخصوص اتصال کرامپون اتوماتیک ترجیح میدهند از سیستم اتصال نیم اتوماتیک استفاده کنند. علت آن ایمنی است. در مسیرهای صعود دیواره یخی و یا آبشار یخی بدون ستون یخی٫ بسیار پیش میاد که پوتینهای کوهنوردی قدری انعطاف پذیر یا فرسوده میشوند. و بسیار پیش میاد که کرامپون از زبانه جلویی کفش خارج میشود. و این یعنی ریسک بسیار زیاد برای ادامه صعود و حتی سقوط.

پی‌نوشت: بسیاری از کوهنوردان حرفه‌ای، با وجود داشتن کفش‌های مناسب برای فعالیت‌های تکنیکی که زبانه‌های مخصوص برای اتصال کرامپون‌های اتوماتیک دارند، ترجیح می‌دهند از سیستم اتصال نیمه اتوماتیک استفاده کنند. این انتخاب برای افزایش ایمنی است. در مسیرهای صعودی که دیواره‌های یخی یا آبشارهای یخی فاقد ستون‌های یخی هستند، گاهی اوقات پیش می‌آید که کفش‌های کوهنوردی به دلیل انعطاف‌پذیری یا فرسودگی نتوانند کرامپون را در جای خود نگه دارند، حتی اگر کرامپون به درستی برای کفش تنظیم شده باشد. این مسئله می‌تواند خطرات زیادی برای ادامه صعود و حتی امکان سقوط به دنبال داشته باشد.

 

تهیه و ترجمه و تنظیم: امیر سعید احمدی منبع تصاویر شرکت گریول و لاسپورتیوا