انواع اقامتگاه‌های کوهستانی

عموما، به هر مکان طبیعی و یا سازه ای که در شرایط بحرانی امنیت نسبی در برابر خطرات طبیعی مانند باد و باران، برف و کولاک، سرما و گرم و یا در برابر عوامل انسانی و حیوانی متخاصم امکان پناه و ایمنی فیزیکی فرد به خطرافتاده را را فراهم آورد، به عنوان سرپناه٬ جانپناه، پناهگاه شناخته می‌شود.
در فرهنگ کوهنوردی، انواع اقامتگاه‌های کوهستانی مختلفی برای حفاظت از کوهنوردان در برابر شرایط متغیر و گاهی سخت طبیعی وجود دارد و شامل جانپناه، پناهگاه، پایگاه و  قرارگاه و یا مجتمع کوهستانی می‌شوند. هر یک از این واژه‌ها دارای معانی و تعاریف مشخصی هستند، گرچه در عمل دیده شده که تعاریف آن‌ها می‌توانند بنا به فرهنگ و پیشرفت مناطق مختلف متفاوت باشند.

جانپناه کوهنوردی

جانپناه‌ها (Refuge-Hut) ، همانطور که از نامش مشخص است ساده‌ترین نوع سرپناه در کوهستان هستند. جانپناه‌های کوهنوردی معمولاً در نقاط مرتفع  استراتژیک قرار دارند و بطور معمول از سنگ ٬چوب و  فلز و یا جدیدا پنلهای پلاستیک فشرده ساخته میشوند و اغلب فاقد امکانات رفاهی بخصوصی هستند. ممکن است سازه ای با یک اتاق کوچک یا متوسط باشند که فقط به منظور فراهم آوردن پوششی در برابر باد و باران ساخته شده‌اند. جانپناه‌ها می‌توانند شامل سازه مستحکم، یا حتی مکان‌های طبیعی مانند حفره و دخمه سنگی نیز باشند.

جانپناه‌های کوهنوردی برای استفاده عموم کوهنوردان باز هستند، هرچند گاهی اوقات به دلیل شرایط جوی و بی توجهی مصرف کنندگان و یا رسیدگی به آن غیرقابل استفاده می‌شوند. این جانپناه‌ها معمولاً فاقد منبع آب و یا اب شرب هستند و تنها برای اطراق و محل خواب و استراحت کوتاه مدت و پناه از عوارض جوی و برای تعداد زیر ۱۵ نفر اطراق طراحی و مورد استفاده قرار می‌گیرند.

جانپناه خرسان در ارتفاع ۴۷۰۰ متری ٬ جانپناه‌ اردلان در قله توچال و جانپناه هاریروس در دیواره بیستون که از جانپناه‌های مشهور ایران هستند.

پناهگاه کوهنوردی

پناهگاه کوهنوردی (Shelter) بنایی است بزرگ تر و با امکانات بیشتر از جانپناه. معمولا از سنگ و ملات و ستون سقف چوبی و یا فلزی که یا در محل بنا و یا از پیش ساخته و نصب میشود٬ هستند. پناهگاه میتواند به صورت یک یا چند طبقه و دارای یک یا چندین اتاق باشد. دارای ظرفیت  بین ۱۰ تا ۵۰ نفر است. پناهگاه ها در نقاط استراتژیک کوهستان ساخته می شوند اما سعی می شود نزدیک به چشمه در محلی نسبتا مسطح که دسترسی و تردد به آن آسانتر است ساخته شوند. پناهگاه کوهنوردی به نسبت جانپناه امکانات بیشتری مانند سرویس بهداشتی در اطراف، کفپوش، تختخواب، سیستم گرمایشی و  روشنایی با منبع تجدید پذیر باد و خورشید و یا از طریق موتور برق و سیستم گرمایش سوخت فسیلی ، باکس کمک های اولیه و گاهی امکانات ارتباطی با پایگاهی مرتبط را از طریق خطوط رادیویی و یا خط ثابت را در اختیار قرار میدهند. پناهگاههای کوهنوردی معمولا از لحاظ سوق الجیشی بنسبط جانپناهبهتر قابل دسترسی هستند.  چهارپایان باربر و یا هلیکوپترهای ترابری به انها تردد دارند.

پناهگاه های بزرگتر که از محیط بزرگتری بر خوردارند و  دارای مسئول و کلیددار هستند بطور معمول فقط در فصل گرم کوهستان در آنجا مستقر هستند و بر حسب میزان امکانات ممکن است بخش جانپناه اضطراری و زمستانه نیز داشته باشند که ان بخش برای استفاده عموم  در زمستان باز میمانند. اغلب دارای رستوران با پخت و سرو خوراک و نوشدنی گرم هستند.  اکثر پناهگاهای بزرگتر برای استفاده از محیط داخل آن نیاز به رزرو دارند.

پناهگاها بنا به بزرگی و امکانات آنها در بسیاری از کشورها کلاس بندی و تقسیم میشوند.  پناهگاهای داری موقعیت حساس معمولا توسط یک پد فرود بالگرد در حوالی خود تجهیز شده اند.

پایگاه کوهنوردی

پایگاه کوهنوردی (Base camp) معممولا بزرگتر و دارای امکانات اقامتی و  رفاهی فراتر از پناهگاههای بزرگ هستند و از یک بنا و  یا چندین سازه سنگی٬ چوبی و فلزی اصلی و فرعی تشکیل شده باشند.  بمانند پناهگاه کوهستانی در ارتفاعات یا نقاط استراتژیک کوهستانی قرار دارند و  دارای اطاق های مختلف برای گروهها و تیم های برگ و کوچک هستند. انها معمولا به عنوان مرکز عملیاتی برای شروع و پشتیبانی و یا مقر پایان یک مسیر کوهنوردی در نظر گرفته می‌شوند و کوهنوردان می‌توانند برای آماده‌سازی، استراحت، برنامه‌ریزی مسیرهای صعود و اقامت موقت اما طولانیتر از یک شب  استفاده میشوند.

از پایگاه کوهنوردی اغلب به عنوان مرکز هماهنگی برای عملیات نجات و تحقیقاتی نیز استفاده میشود. دارای یک یا چندین نفر امدادگر مستقر هستند.این مکان‌ها با امکانات پیشرفته‌تری مانند ارتباطات ماهواره ای رادیویی، امکانات پزشکی و اقامت طولانی‌مدت و به باند هلیکوپتر تجهیز شده‌اند. مسئول و کلیددار دارد. اطاق مراقبت های درمانی و درمانگاهی دارند. برای اقامت در آن نیاز به رزرو و پرداخت هزینه هست. دارای بخش زمستانی و اقامت اظطراری هستد.

تفاوت پناهگاه و پایگاه در نوع سرویس دهی آنها به کوهنوردان و امدادگران و امکانات داخلی  و پد هلیکوپتر آنها است.

 

قرارگاه کوهنوردی

قرارگاه‌ها (Mountaineering camp ) نقاط عملیاتی هستند که برای برنامه‌ریزی و هماهنگی فعالیت‌های کوهنوردی استفاده می‌شوند. این مکان‌ها می‌توانند شامل امکانات مدیریتی، انبار تجهیزات و مراکز آموزشی باشند. قرارگاه‌ها معمولاً در پای کوه‌ها و نزدیک مسیرهای پرتردد قرار دارند تا دسترسی آسان به مسیرها و مناطق اطراف فراهم آورند.

قرارگاه دارای تمام امکانات ضروری از قبیل ،آب، برق، وسایل گرمایشی آشپزخانه، بوفه، سالن غذاخوری خوابگاه عمومی و خصوصی و غیره میباشد. همچنین قرارگاه دارای سرایدار دائمی بوده و در تمام ایام سال آماده سرویس دهی به کوهنوردان میباشد مانند قرارگاه میدان میشان در الوند همدان کلک چال و شیرپلا در ارتفاعات تهران.

قرارگاه کوهنوردی اصطلاحی است که به نقطه‌ای اشاره دارد که به عنوان مرکز هماهنگی و کنترل فعالیت‌های کوهنوردی در یک منطقه خاص عمل می‌کند. این مکان معمولاً شامل تجهیزات و امکاناتی است که برای مدیریت و پشتیبانی از عملیات کوهنوردی لازم است، مانند اطلاعات مربوط به آب و هوا، مسیرهای صعود، و امکانات ارتباطی برای تضمین ایمنی کوهنوردان. قرارگاه‌ها می‌توانند به عنوان نقاط ایمنی برای گروه‌های کوهنوردی در شرایط اضطراری نیز عمل کنند. بنا به قرارگیری جغرافیایی و ارتفاع آنها در منطقه و وجود باربران به عنوان بارگاه نیز عمل کند.  تفاوت قرارگاه و پایگاه در ارتفاع قرارگیری آنها از سطح دریا است.

مجتمع کوهستانی

مجتمع کوهستانی (Mountain complex) ساختمانی بزرگ تر از پناهگاه و پایگاه کوهستانی هستند و یا مجموعه ای از چند ساختمان کنار هم که ظرفیت اقامت ده ها کوهنورد را دارد و معمولا در مبادی پست صعود کوههای بزرگ و مهم ساخته میشود و بزرگتر از قرارگاه میباشد. عموما  در نزدیکی جاده و یا دارای جاده اختصاصی هستند و در کوهپایه ها قرار دارند و نه در دامنه های کوه. در قرارگاه ها و مجتمع های کوهستانی علاوه بر امکانات معمول پناهگاه ها ممکن است خدماتی مانند خوابگاه های مجزا یا اتاق های خصوصی، آشپزخانه، فروشگاه، رستوران، حمام و … نیز به کوهنوردان ارائه شود. برخی مجتمع های کوهنوردی مانند پناهگاه کوهنوردی بارگاه سوم دماوند دارای باند نشستن هلی کوپتر هستند. قرارگاه ها و مجتمع های کوهستانی دارای مسئول و پرسنل خدمات و سرویس دهی بیشتر از یک نفر هستند. برای استفاده از قرارگاه ها و مجتمع های کوهستانی باید رزرو انجام دهید و یا در محل هزینه پرداخت کنید. دارای امکانات دیگری از قبیل پارکینگ حمام سالن ورزشی دفتر مدیریت و … میباشد همچنین مجتمع کوهستانی مانند قرارگاه دارای سرایدار دائمی بوده و در تمام ایام سال آماده سرویس دهی به کوهنوردان میباشد.

مرز تفاوت قرارگاه ها و مجتمع های کوهستانی بسیار کم رنگ است و محدود به نوع دسترسی به آنها و نوع خدمت دهی و نوع استفاده از ان خدمات میشود.

از مجتمعهای کوهستانی میتوان از مجتمع  پلور در دماوند و ونداربن در علم کوه نام برد.

ریزورت٬ دهکده و خانه های کوهنوردی

به دهکده های که در کوهپایه های مرتفع که به عنوان مراکز کوهنوردی و اسکی و گردشگری شاخته میشوند و در ان مجموعه ای از اقامتگاها و یا خانه های کوهنوردی٬ هتل و یا هتل آپارتمان و فروشگاها و رستوران ها و بازار محلی و منطقه ای وجود دارد دهکده کوهستانی و یا ریزورت کوهستانی (Mountaineering resort) میگویند.

مدیریت این مکانها در اختیار ارگانهای کوهنوردی نیست. اما مجتمع های کوهنوردی متعلق به ارگانهای کوهنوردی در آنجا واقع باشند.
در سال های اخیر و با رشد بومگردی و کوهنوردی، اقامتگاه های دیگری توسط افراد و بخش خصوصی در مناطق و روستاهای نزدیک به مسیرهای صعود قلل ساخته شده اند و به کوهنوردان که هزینه پرداخت می کنند سرویس و خدمات مناسبی شبیه به یک مجتمع کوهستانی کوچک ارائه می دهند.

کوهنوردان می توانند از امکانات رفاهی ارزان قیمت و ساده اما مهم مانند محل خواب، برق، آشپزخانه، حمام و … در این اماکن استفاده کنند. استفاده از خانه های کوهنورد و اقامتگاه های مذکور به دلیل طراحی خاص این اماکن برای کوهنوردان و فقدان داشتن آسیب برای محیط زیست بسیار توصیه می شود و کمک خوبی به اقتصادهای محلی و اکوتوریسم است.

 

گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی