به شبمانی اضطراری و موقت در کوهستان و در طبیعت و با حداقل امکانات (بیرون از پناهگاه) «بیواک» گفته میشود.
تصمیم به بیواک در شرایط اضطراری گرفته میشود که ادامه دادن راه، باعث بیشتر به خطر افتادن جان ما شود. از نمونه‌های این شرایط اضطراری میتوان به تاریک شدن هوا بدلیل مدیریت نکردن زمان، خستگی مفرط، حادثه برای یکی از افراد تیم یا خودمان، صدمه دیدن تجهیزات، تغییر شرایط جوی و گم کردن مسیر، اشاره کرد.
منشأ کلمه بیواک «bivouac» در زبان فرانسوی است و به معنای “اردوگاه صحرایی” یا “اردوگاه شبانه” است. بیواک به یک کمپ در فضای باز، نه تنها در هوای آزاد بلکه در چادرها یا کلبه ها اشاره دارد. عموماً در بسیاری از زبان‌های دنیا و در بین کوهنوردان، برای عنوان منظور “شبمانی اضطراری با حداقل امکانات در دل طبیعت” استفاده میشود.
در بین کوهنوردان ایران و در مراجع فارسی نیز از عنوان بیواک برای شبمانی اضطراری استفاده میشود. گاهی نیز از معادل فارسی آن “بیتوته” استفاده میشود.
اما این کلمه ساده بسیار فراتر از فقط یک لفظ ساده است، بیواک یک تاکتیک حساب شده به همراه تکنیک‌ها و تجهیزات مختلف برای بقا در شرایط اضطراری در کوهستان است که نیاز به آموزش و کسب تجربه دارد.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
انواع بیواک
اگر قرار باشد بیواک را تقسیم‌بندی کنیم، میتوان آن را به سه دسته اصلی تقسیم بندی کرد که نحوه اجرای آنها با یکدیگر متفاوت است.
- بیواک از پیش برنامه ریزی شده و با حداقل تجهیزات
- بیواک ناخواسته همراه با حداقل تجهیزات
- بیواک ناخواسته بدون هیچ نوع تجهیزات
بیواک از پیش برنامه ریزی شده و با تجهیزات بیواک، بیواک این نوع بیواک از پیش برنامه‌ریزی شده و با تجهیزات صورت می‌گیرد. هدف آن افزایش سرعت، سبک‌باری در حین اجرای یک صعود و فرود، و گاهی انجام تمرینات سطح صعود و ارتقاء است.
– به دلیل برنامه‌ریزی پیش‌فرض، با آگاهی و آمادگی قبلی انجام میشود. عموماً البسه و تجهیزات مناسب مانند کیسه خواب، زیرانداز، و وعده‌های غذایی نیز همراه برده میشود. این اقدام با تجربیات ناب همراه است. (به لیست کوتاه و چند توصیه در ادامه این مطلب توجه فرمائید)
بیواک ناخواسته ( با تجهیزات) بیواک: همانطور که از اسمش پیداست، شبمانی است که بنا به شرایط گوناگون مثل تاریک شدن هوا، خستگی مفرط، حادثه برای یکی از افراد تیم یا خودمان، تغییرشرایط جوی و حتی گم شدن به ما ناخواسته تحمیل میشود و مجبور به شبمانی بین راه و یا همان بیواک میشویم. در یک طراحی و مدیریت برنامه خوب همیشه احتمال شرایط حاد در نظر گرفته میشود و از همین منظربرای احتمال یک بیواک اضطراری نیز تجهیزات مناسب مانند کیسه بیواک و تغذیه و البسه، همراه برده میشود. «اصطلاحا تجهیزات پلان بی»
بیواک برنامه ریزی نشده (ناخواسته) و «بدون» هیچ نوع تجهیزات
این نوع بیواک به عنوان بدترین و پرخطرترین نوع محسوب میشود و باید در حد توان پرهیز شود. این نوع بیواک بدون تجهیزات ضروری، نیاز به خلاقیت، شانس، و تحمل فیزیکی و روانی بسیار بالای دارد.
از این نوع شبمانی باید در حد توان پرهیز شود.
محل انتخاب بیواک
محل انتخاب بیواک از هر نوع آن بستگی به محیط ، ارتفاع، و تجهیزات همراه دارد و نیاز به تجربه و قدری خلاقیت دارد. انتخاب محل بیواک در فصل زمستان و نوع برنامه با بقیه فصول تفاوت دارد.
بیواک را میتوان در یک جانپناه٬ سنگر برفی، کومه برفی، زیر سنگ ،روی طاقچه یک دیواره، بروی یک طاقچه مصنوعی (پرتالج )، یک ننوی حرفه‌ای و با درنظر گرفتن شرایطی خاص در یک حفره در دل کوه ( ولی نه در غار و یاچاه) نیز سپری کرد.
برای دیواره نوردان: طاقچه ها و کنج ها یکی از بهترین مکانها بر روی دیواره برای بیواک هستند. طاقچه ها علاوه بر اینکه جای مناسب برای نشستن و گاه حتی دراز کشیدن را فراهم میکنند. (مانند طاقچه آرش اولتراورس مسیر فرانسویها دیواره علم‌کوه).
بسیار مهم است قبل از برنامه با صعود دیداری و مطالعه کروکی مسیر، مکانهای مناسب برای بیواک احتمالی را در نظر گرفت. نه فقط توسط سرپرست، بلکه توسط تمام افراد تیم. برخی اوقات برای رسیدن به یک محل مناسب بیواک حتی فرود و صعود مضاعف روز بعد، اجتناب ناپذیر است!
بیواک معلق:
شاید بتوان گفت ناراحت ترین و ناخوشایندترین نوع بیواک در حالتی است که شما مجبور هستید به شکل معلق یا نیمه معلق بیواک کنید. در این حالت سندروم حاد هارنس بسیار شایع است و بخاطر فشار بر روی اندام تحتانی و ضعیف شدن خون رسانی احتمال یخزدگی اندام وجود دارد. میتوان گفت که بیواک معلق آخرین انتخاب برای بیتوته است.
استفاده از ننو های مخصوص بیواک و پرتالج هم از روشهای بیواک محسوب می شوند. باید بخاطر داشت نصب آنها زمانبر است و استراحت در ننو ها نیز طاقت فرسا هستند.
باید در اینجا توجه داشت :بسیاری از مکانهای دشوار برای دسترسی انسانها، میتواند محل زندگی بعضی ازجانداران باشد که باید به آن توجه کرد.
تمرین بیواک برنامه ریزی شده بخشی از یک تاکتیک و راه حل برای شبمانی در بسیاری از برنامه‌های سبکبار است. این بخش از تاکتیک صعود یا با هدف هم سطح نمودن و یا ارتقاع آمادگی تیم، قبل از برنامه اصلی، تمرین میشود.
تجهیزات ضروری برای یک بیواک طراحی شده (نه کمپینگ):
- یک سرپناه مانند زیر انداز و یا سایه بان، بعضی پانچوها این امکان را در اختیار قرار میدهند.
- تجهیزات خواب (مثل کیسه خواب سبک یا کیسه بیواک، زیر انداز )
- پوشاک خشک و اضافی شامل جوراب ، کلاه گرم و کلاه طوفان البسه بالا پوش و پایین‌پوش و ترجیها هر سه لایه.
- تجهیزات خوراک پزی سبک
- غذا (ترجیحا از نوع خشک و آماده) تنقلات، شکلات های انرژی زا
- آب اضافه (ترجیحا گرم)
- تجهیزات روشنایی ( حداقل چراغ پیشانی به همراه باطری اضافه) کبریت و فندک و چند عدد قرص الکل جامد
- زیرانداز سبک و مناسب
- لوازم رفع حاجت ( دستمال خشک و مرطوب، کیسه حمل مدفوع)
- لوازم مطالعه و دفتر برای یاداشت
- و اگر برنامه اصلی صعود چند مرحلهای یک دیواره است، و در مسیر نیز طاقچه طبیعی وجود ندارد، همراه بردن یک پرتالج پیشنهاد میشود پرتالج یک طاقچه بسیار سبک قابل حمل برای نصب بروی دیواره و یا بصورت معلق و با هدف استراحت بروی آن است. چهارچوب آن توسط لوله های آلیمینیومی مهار شده و کف آن از پارچه‌های مقاوم ساخته میشود. در نوع تک نفره و یا دونفره وجود دارد.
آمادگی برای یک بیواک برنامه ریزی نشده:
صعود همیشه میتواند مخاطره آمیز باشد، مدیریت خطر و کاهش درصد احتمالات آن باید مستمر از پیش و درحین برنامه آنالیز و بررسی و راه حل انتخاب شود. ما به عنوان فعال کوهنوردی همیشه و در همه حال بخصوص در فصل زمستان و در برنامه های آلپی و سبکبار، باید از قبل به این نوع بیواک فکر کنیم و احتمال آن را نیز درنظر داشته باشیم. و در صورت امکان حداقل تجهیزات ضروری را با خود به همراه داشته باشیم در این صورت است که حتی بیواک های ناخواسته هم از درصد خطر کمتری برخوردار خواهد بود.
اما اگر ما در برنامه خود (حتی یک روزه!) برای بیواک احتمالی هیچ طرح و تدارکی ندیده باشیم آنگاه است که یک شب سخت در شرایط بسیار پیچیده‌ای را پیش رو خواهیم داشت.
بیواک ناخواسته و اضطراری در ارتفاعات پایین و در فصول گرم می تواند با آمادگی روحی بالا، نسبتا خوب و حتی راحت سپری شود٬ اما اگر ما در ارتفاعات بالا در طوفان، باران، باد و برف باشیم٬ آنگاه بیواک ناخواسته می تواند بسیار سخت و پرریسک و مخاطره آمیز باشد.
- تجهیزات اصلی برای یک بیواک برنامه ریزی نشده:
- پوشاک اضافه شامل: شلوار و لباس گرم، جوراب اضافه، کلاه گرم و کلاه طوفان
- چراغ پیشانی با باطری اضافه، کبریت و فندک و چند عدد قرص الکل جامد
- مقداری مواد غذایی شامل: تنقلات، شکلات های انرژی زا
- آب اضافه (ترجیحا گرم
- پتوی نجات و در برنامه های زمستانی حتما کیسه بیواک
تمامی این تجهیزات برای هر نفر در نظر گرفته میشود و توسط همان فرد نیز حمل میشود.
در لابلای اغلب مطالبم عنوان میکنم، کوله خالی تشکیل شده است از : یک دست لباس خشک و اضافه، کاپشن یا بادگیر، قدری خوراک خشک، کیف کمکهای اولیه و بقا، یک چراغ پیشانی و پتوی نجات.
پتوهای نجات (Emergency Blankets) و کیسه‌های بیواک (Bivac Sacks) هر دو ابزارهای مفیدی برای مواقع اضطراری هستند و می‌توانند در حفاظت از افراد در مقابل شرایط ناگهانی مفید باشند. در زیر توضیحات بیشتری درباره هرکدام ارائه شده است:
پتوی نجات (Emergency Blanket):
پتوهای فوق سبک ساخته شده از مسنوجات الیاف مصنوعی که دارای پوشش بسیار نازک آلومینیوم هستند که می تواند ما را در مقابل سرما و گرما محافظت نماید. این پتو ها بسیار سبک و کارا می باشند و نقطه ضعف آنها آسیب پذیری بالا در مقابل پارگی است.
– ساختار: این پتوها اغلب از مسنوجات الیاف مصنوعی ساخته شده‌اند و دارای پوشش بسیار نازکی از آلومینیوم هستند.
– کاربرد: معمولاً برای حفاظت از بدن در مقابل سرما یا گرما مورد استفاده قرار می‌گیرند.
– وزن و حجم: این پتوها بسیار سبک هستند و به راحتی در کوله‌پشتی یا جیب جا می‌شوند.
– نقطه ضعف: آسیب‌پذیری بالا در مقابل پارگی، بنابراین باید با دقت و هوشمندی استفاده شوند.
و یا کیسه بیواک (Bivac sack ):
کیسه بیواک در حقیقت یک کیسه فوق سبک با یک ورودی است، تهیه شده از مسنوجات (های تک) و الیاف مصنوعی با لایه‌ای از عایق حرارتی (آلیمینیومی نازک) که نقش لایه حفاظتی بین نفر داخل و محیط اطراف وی را ایفا میکند و از این طریق باعث حفاظت حداقلی از باد و سرما میشود.به دلیل وزن و حجم بسیار کم این کیسه های بیواک در مقابل کارایی قابل ملاحظه آنها، اغلب در بسیاری از برنامه‌ها توصیه می شود، هر نفر در کوله خود یکعدد کیسه بیواک بهمراه داشته باشد.
– ساختار: این کیسه‌ها از مسنوجات هایتک و الیاف مصنوعی ساخته شده‌اند و دارای لایه‌ای از عایق حرارتی (آلومینیومی نازک) هستند.
– کاربرد: به عنوان یک کیسه فوق سبک با یک ورودی شکل گرفته‌اند که در مواقع اضطراری به عنوان محل پناه و حفاظت در برابر باد و سرما مورد استفاده قرار می‌گیرد.
– وزن و حجم: به دلیل وزن و حجم بسیار کم، این کیسه‌ها معمولاً در کوله‌پشتی‌های افراد جا می‌شوند.
– کارایی: با توجه به ویژگیهای کارآمدی وزن و حجم کم، اغلب در برنامه‌های بیواک توصیه می‌شوند.
هرکدام از این ابزارها ممکن است در شرایط خاصی که به گرمایی یا سرمایی فوری نیاز دارید، کمک کنند. تصمیم به استفاده از یکی از آنها باید با توجه به شرایط محیطی، نیازهای فردی و امکانات موجود گرفته شود.
چند توصیه برای بیواک برنامه ریزی نشده:
بیواک در کوهپیمای و یا کوهنوردی اسکی کوهستان، غارنوردی با شبمانی اضطراری در صعود مرحله ای و میکس بروی یک گرده یا دیواره متفاوت خواهد بود اما تماما از یک قانون کلی پیروی میکنند و آن چیزی نیست جز ایمنی! ایمنیاز سرما، از سقوط سنگ، از بهمن احتمالی، حمله حیوانات درنده، رعد و برق، شرایط نامناسب جوی و ایمنی شخصی و گروهی.
- تصمیم عملی: تصمیم به اجرای بیواک ناخواسته را باید قبل از تاریک شدن هوا بگیرید و در صورت نیاز، به صعود یا فرود ادامه ندهید. بنا به نوع فعالیت، اقدام به بیواک متفاوت است.
- انتخاب مکان: یک نقطه بادپناه را به عنوان محلی راحت و خشک برای گذراندن شب پیدا کنید.
- تعویض جوراب: اگر جوراب‌های شما خیس شدند، آنها را با جوراب خشک تعویض کنید. در صورت داشتن جوراب اضافه، می‌توانید پاها را درون آستین کاپشن یا کوله پشتی قرار دهید.
- محافظت از باد: از وزش باد دوری کنید و از لباس‌های ضد باد و یا پتوی نجات برای محافظت از بدن در برابر باد استفاده کنید.
- مدیریت کفش: اگر کفش‌های کوهنوردی خود را به پا دارید و آنها خشک است، پس از تعویض جوراب، آنها را سریعاً بپوشید و تا حد امکان از پا خارج نکنید.
- لایه‌بندی لباس: تمام لباس‌های خشک و گرم را بپوشید و اگر کاپشن و شلوار بادگیر یا گورتکس دارید، آنها را به عنوان لایه آخر بپوشید.
- محکم کردن زیپ‌ها و کشها: زیپ‌ها، کشها و بندهای کاپشن و شلوار را محکم کنید تا از ورود باد و سوز به داخل حفاظت شود.
- استفاده از پانچو یا زیرانداز: اگر پانچو یا زیرانداز دارید، آنها را به عنوان یک لایه دیگر بر روی لباس‌های خود بگذارید تا از باد و باران محافظت کنید.
- استفاده از پتوی نجات: از پتوی نجاتی که در کیف کمکهای اولیه دارید، استفاده کنید. اگر ممکن است، پتو را به عنوان یک لایه به دور خود بپیچید تا گرمای بیشتری تولید شود.
- به وضعیت زیر پای خود دقت کنید تا خشک باشد. از کوله و یا تجهیزات دیگر بغیر از کارابین استفاده کنید.
خلاق باشید
اگر در محیطی برفی هستید از نشستن مستقیم بروی برف خودداری کنید. سطح برف گرمای بدن را به خود جذب میکند و باعث حدر رفتن مهمترین سرمایه فعلی یعنی گرما میشود. جذب گرما باعث آب شدن برف میشود،رطوبت و خیسی البسه و باد یعنی خطر مثلث شوم سرما.
بنابراین سعی کنیم از تمام وسایلی که به همراه داریم به شکل بهینه استفاده کنیم. بطور مثال با پهن کردن طنابهای صعود میتوانیم از آن به عنوان یک عایق زیرانداز استفاده کنیم. و یا با قراردادن پاها داخل کوله پشتی برای حفاظت از پاها از سرما.
- اگر کیسه زباله یا کیسه خرید همرا دارید، از آنها به عنوان کاور کفش یا دستکش استفاده کنید. حفظ گرما اقدام اصلی است.
- زمان مناسب برای بیواک، ساعات قبل از طلوع آفتاب سردترین زمان است، بنابراین باید در این ساعات اقدام به بیواک کنید.
- جلوگیری از نشستن برف: در محیط برفی، از نشستن مستقیم بر روی برف خودداری کنید تا از جذب گرما توسط برف و ایجاد رطوبت جلوگیری شود.
- استفاده از وسایل موجود: از تمام وسایل موجود به شکل بهینه استفاده کنید، مثلاً طنابهای صعود را به عنوان عایق زیرانداز استفاده کنید یا پاها را داخل کوله پشتی بگذارید.
- حفظ دستکش: اگر دستکش دارید، سعی کنید آن را تا حد امکان از دستان خود خارج نکنید تا حرارت دستان حفظ شود. مگر اینکه دستکش واقعا تا استر خیس شده باشد.
- بنشینید و یا بهتر بگویم چمباتمه بزنید، دستها را به صورت ضربدر به روی سینه و پاها جمع شده درون بدن قرار دهید. کمترین تبادل حرارتی با محیط و کمترین اتلاف دمای بدن در این حالت اتفاق می افتد.
- مراقب اندامهای تحتانی: تکان دادن انگشتان پا میتواند در جلوگیری از یخزدگی آنها مؤثر باشد.
- مدیریت نوشیدنی: اگر نوشیدنی گرم به همراه دارید، مصرف آن را مدیریت کنید تا بهینه استفاده شود.
- ساخت غار برفی: اگر در محیطی برفی هستید و بیلچه برف به همراه دارید، اگر بیلچه برف دارید، ایجاد یک غار برفی یا سنگر برفی میتواند گزینه مناسبی برای بیواک باشد. حتماً به امنیت محل ایجاد غار یا سنگر برفی دقت کنید.اگر کیسه زباله یا کیسه خرید به همراه دارید از آنها به عنوان کاور کفش و یا دستکش استفاده کنید. حفظ گرما مهمترین اقدام است و فراموش نکنید که سردترین زمان شبانه روز ، ساعات قبل از طلوع آفتاب می باشد .
در مطلبی جداگانه ایگلو، غار برفی، سنگر برفی را بررسی خواهم کرد.
زمان و بیواک:
زمان نامناسب برای بیتوته میتواند خطرات جدی به دنبال داشته باشد. بیتوته زودتر از موعد، خصوصاً در آب و هوای سرد بدلیل تحرک پایین بدن، میتواند انرژی شما را تخلیه کرده و باعث هایپوترمی شود. همچنین، بیواک دیرتر از موعد هم میتواند همین خطرات را در پی داشته باشد. سعی کنید قبل از اینکه تخلیه انرژی شوید یا به تاریکی برخورد کنید، یک مکان مناسب، مسطح و بادپناه را برای بیواک انتخاب کنید.
خطرات بیواک:
هایپوترمی یا فرو دمایی
بغیر از خستگی، سه عامل دیگر در هایپوترمی دخالت دارند: سرما، باد، رطوبت
بنابراین در هنگام بیواک به این سه نکته توجه کنید. جهت جلوگیری از اتلاف انرژی و از دست دادن دمای بدن، رعایت چند نکته زیر الزامی است:
۱. از تماس مستقیم با اجسام سرد بپرهیزید. این اجسام می‌توانند وسایل فنی فلزی صعود یا صخره‌های مرطوب و یخ زده باشند که شما در میان آنها بیتوته کرده‌اید.
۲. در حد امکان، بدنتان را از معرض باد دور نگه دارید. استفاده از لباس‌های ضد باد و یا پتوی نجات، کیسه بیواک و حتی پناه گرفتن در سمتی که باد می‌آید میتواند موثر باشد.
۳. هوای سرد محیط با عمل دم وارد ریه‌ها میشود و در اثر دمای بدن در ریه‌ها گرم میشود. سپس این گرما به همراه بازدم از بدن خارج شده و به محیط منتقل میشود. سعی کنید برای جلوگیری از این مورد از نقاب‌های صورت یا کلاه طوفان استفاده کنید.
۴. لباس‌های خیس تا ۹۰ درصد خاصیت عایق بودن خود را از دست میدهند، گرمای بدن را شدیداً جذب خود میکنند و اگر هم باد مکملش باشد، خاصیت سرمایش بیشتر از گرماییش است. بنابراین سعی کنید در تمام مدت، خود را از معرض هرگونه رطوبت دور نگه دارید.
عواملی همچون ضعف و خستگی، بیخوابی، گرسنگی و تشنگی، مصرف الکل و سیگار، مشکلات روحی مثل ترس و نامیدگی و اضطراب، و برخی بیماری‌ها مانند دیابت ممکن است هایپوترمی را تشدید کنند.
سخن پایانی:
صعود نیمی از برنامه است و بازگشت سلامت تمام برنامه.
مسلماً عاقلانه نیست ده‌ها کیلو بار را به همراه خود داخل کوله پستی حمل کنیم. هدف نیز این نیست! اما ایمنی فردی و تیمی یکی از اصول کلیدی در تاکتیک صعود است. و فراموش نکنیم: کوله خالی تشکیل شده از کیف کمکهای اولیه، کیف کوچک بقا، یک دست لباس خشک، قدری انرژی بار، فلاسک آب گرم و یک کیسه بیواک. حتی در برنامه یک‌روزه!
بیواک هنر بقا در شرایط اضطراری است و نیاز به کسب آموزش و تجربه دارد. برخی آن را یک ضرورت می‌دانند و برخی غیر ضروری. اما تجربه یک بیواک برنامه‌ریزی شده بسیار پرارزش است. آن را به همراه افراد پرتجربه، برنامه‌ریزی و اجرا کنید. اما نه به صورت انفرادی! و توجه داشته باشید، بیواک و کمپ با اینکه در نتیجه یکی هستند (سپری کردن شب است) اما در عمل با یکدیگر متفاوت هستند!
با آرزوی صعود و بازگشتی سلامت
گرد آوری و تدوین: امیر سعید احمدی با نیم نگاهی به مقاله ای در مجله دوستان کوه
بسیار عالی و پر محتوا بود 👋👋💯🙏
امید وارم همه همنوردها صعود و فرود موفق داشته باشن تا هیچ چشمی گریان نباشه ممنون استاد احمدی بابت مطالب مفیدتون
بسیار عالی و دقیق
ممنونم ❤️
بسیار مفید بود برام