هارنس کوهنوردی یا صندلی فرود و صعود، تجهیزی است که با ساختار مخصوص خود به‌عنوان رابط اتصال ایمن میان کاربر و طناب صعود یا فرود، یا برای اتصال فرد به یک نقطه ثابت یا متحرک مورد استفاده قرار می‌گیرد. و در صورت سقوط کاربر، نیروی وارده را به‌طور یکنواخت بر روی بدن او توزیع کرده و از آسیب‌های جدی جلوگیری می‌کند.
ازاین‌رو، هارنس کوهنوردی یکی از اساسی‌ترین تجهیزات ایمنی در فعالیت‌های کوهنوردی و زیرمجموعه‌های آن به‌شمار می‌رود. در ادامه، به تعریف کلی هارنس، انواع دسته‌بندی آن، نام و اجزای هارنس، تاریخچه پیدایش، لوازم جانبی، استانداردها و طول عمر هارنس، نکات مراقبت و نگهداری، روش‌های بازرسی و بازنشستگی، و عوامل کاهش طول عمر این وسیله خواهیم پرداخت.
هارنس کوهنوردی چیست
کوهنوردی فعالیتی هیجان‌انگیز و پرمخاطره است که نیازمند مدیریت دقیق خطرات و استفاده از تجهیزات ایمنی تخصصی و مناسب است. از جمله تجهیزات اساسی در این حوزه، هارنس است که در زیرمجموعه‌هایی مانند صخره‌نوردی، دیواره‌نوردی، یخنوردی، دره‌نوردی، غارنوردی و حتی ورزش‌های آبی و هوایی کاربرد دارد.
هارنس کوهنوردی، که به صندلی فرود و صعود نیز شناخته میشود، وسیله‌ای با طراحی ویژه است که امکان اتصال ایمن کاربر به طناب صعود یا فرود را فراهم می‌کند. این ابزار همچنین امکان اتصال به نقاط ثابت یا متحرک را می‌دهد و در هنگام سقوط، نیروی واردشده را به‌طور یکنواخت روی بدن توزیع می‌کند تا از آسیب‌های جدی جلوگیری شود.
وظیفه اصلی هارنس: صرف‌نظر از مدل یا نوع کاربرد آن، توزیع فشار و شوک ناشی از سقوط بر روی بدن، به‌ویژه در اندامهای تحتانی است. در طراحی هارنس‌های عمومی، فشار ناشی از سقوط معمولاً به‌گونه‌ای تقسیم میشود که ۶۰ درصد آن به اندامهای تحتانی و ۴۰ درصد آن به ناحیه بالای استخوانهای لگن منتقل شود. این تناسب باعث میشود که هارنس در کاهش آسیب‌ها و افزایش ایمنی بسیار کارآمد باشد.
وظیفه فرعی هارنس: حمل ابزارهای صعود و فرود است که امکان دسترسی سریع و آسان به تجهیزات را برای کاربر فراهم می‌کند.
ویژگیهای مشترک هارنس‌های کوهنوردی
هارنس‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که یا برای استفاده عمومی در تمامی رشته‌های کوهنوردی و یا برای کاربردهای تخصصی در فعالیت‌های خاص مناسب باشند. با وجود تفاوت در طراحی برای کاربری‌های مختلف، تمامی هارنس‌ها ویژگیهای مشترکی دارند که آنها را به تجهیزاتی استاندارد و ضروری تبدیل کرده است. برخی از این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
- وزن کم: مناسب برای حمل آسان در مسیرهای طولانی.
- توزیع بهینه فشار: کاهش فشار وارده در هنگام سقوط و افزایش ایمنی.
- تنظیم‌پذیری بندها: امکان تنظیم دقیق برای تطبیق با انواع فرم‌های بدن.
- دوام بالا: مقاومت در برابر شرایط سخت محیطی مانند سرما، رطوبت و سایش.
ساختار و اجزای هارنس
هارنس شامل مجموعه‌ای از بندها و اتصالات است که به دور کمر، ران‌ها و گاهی سینه و شانه‌ها بسته میشود. طراحی آن به گونه‌ای است که علاوه بر تأمین ایمنی بالا، راحتی و کارایی مناسبی را برای کاربر فراهم کند.
- کمربند اصلی: وظیفه بسته شدن دور کمر و توزیع یکنواخت فشار را بر عهده دارد. این بخش به‌طور مستقیم وزن و نیرو را به سایر اجزای هارنس منتقل می‌کند.
- بندها و سگک‌های تنظیم: برای تنظیم دقیق کمربند اصلی و دو حلقه ران متناسب با بدن کاربر طراحی شده‌اند. این تنظیمات امکان تطبیق هارنس با اندازه و فرم بدن را فراهم می‌کنند.
- حلقه‌های ابزار: حلقه‌هایی کوچک که بر روی کمربند اصلی تعبیه شده‌اند و برای حمل تجهیزات مانند کارابین‌ها، ابزارهای حمایت و فرود استفاده میشوند.
- حلقه‌های ران: این حلقه‌ها در کنار کمربند اصلی قرار دارند و وظیفه تقسیم وزن و فشار را به بخش نشیمنگاه بر عهده دارند.
- حلقه‌های حمایت کمربند و حلقه ران (Tie-In Loops): حلقه‌هایی که برای عبور حلقه حمایت (Belay Loop) یا اتصال مستقیم طناب به هارنس طراحی شده‌اند.
- حلقه حمایت (Belay Loop): حلقه‌ای تسمه‌ای شکل که بخش کمربند و حلقه‌های ران را به یکدیگر متصل می‌کند. این حلقه، نقطه اصلی اتصال کارابین و ابزارهای حمایتی به هارنس است.
- بندهای اتصال کمربند به حلقه‌های ران:
دو بند کشسان نازک که حلقه‌های ران را به کمربند متصل می‌کنند. این بندها حلقه‌های ران را در جای خود ثابت نگه می‌دارند، اما آزادی حرکت کافی را برای کاربر فراهم می‌کنند. - پدگذاری‌ها: کمربند اصلی و حلقه‌های ران با پدگذاری طراحی شده‌اند تا راحتی بیشتری را برای کاربر فراهم کنند و نیروی وارده در نقاط تماس با بدن را جذب کنند.
انواع دسته‌بندی هارنس
هارنس‌های کوهنوردی را می‌توان بر اساس مولفه‌های گوناگونی دسته‌بندی کرد. این دسته‌بندی‌ها به کاربران کمک می‌کنند تا هارنس مناسب برای نیازها و فعالیت‌های خود را انتخاب کنند. معیارهای اصلی شامل موارد زیر است:
از لحاظ ساختار
-
- نیم هارنس (Sit Harness): رایج‌ترین نوع، مناسب برای کوهنوردی و انواع زیر مجموعه آن.
- هارنس‌های تمام‌بدن (Full-Body Harness): مناسب برای مبتدیان، کودکان یا فعالیت‌هایی با ریسک بالای وارونه شدن. مانند هنمگام عملیات نجات و حمل مجروح یا صعود و فرودهایی که با کوله‌پشتی سنگین انجام میشود.
- هارنس‌های قابل تنظیم (Adjustable Harness): دارای بندهای تنظیم‌پذیر برای تطبیق با اندازه‌های مختلف بدن و یا در فعالیت‌های خاص مانند استفاده صنعتی و کار در ارتفاع.
از لحاظ نوع فعالیت و محیط استفاده
-
- هارنس‌های آلپاین/کوهنوردی: سبک و فشرده برای حمل آسان در مسیرهای طولانی.
- هارنس‌های صخره‌نوردی (Sport Climbing): طراحی شده با پدهای راحت‌تر برای صعودهای ورزشی.
- هارنس‌های یخنوردی: مجهز به حلقه‌های ابزار اضافی برای نگهداری کرامپون و ابزارهای یخی.
- هارنس‌های غارنوردی: مقاوم در برابر سایش، طراحی شده برای شرایط سخت غارنوردی.
- هارنس‌های نجات و کار در ارتفاع: دارای ویژگیهای خاص برای کار در محیط‌های صنعتی یا عملیات نجات.
- هارنس‌های دره‌نوردی:
از لحاظ آناتومی
-
- هارنس‌های مردانه: طراحی شده برای تناسب با فرم بدن مردان.
- هارنس‌های زنانه: دارای طراحی ارگونومیک ویژه برای انطباق با ویژگیهای بدنی زنان، مانند کمربند پهن‌تر و طراحی خاص در حلقه های ران ها.
- هارنس‌های کودکان: تمام‌بدن و قابل تنظیم، مناسب برای ایمنی بیشتر کودکان.
انواع هارنس برای فعالیت های گوناگون
هارنس‌ها با توجه به نیازهای مختلف، از استانداردهای خاص و دارای امکانات منحصر به فعالیت مورد نظر هستند.:
- هارنس های کلاسیک که مصرف عمومی دارند و به عنوان همه فن حریف شناخته میشوند.
- هارنس‌های مخصوص صعودهای ورزشی یا سنگنوردی اسپرت
- هارنس‌های مخصوص دیواره‌نوردی.
- هارنس‌های مخصوص یخنوردی و درای تولینگ.
- هارنس‌های مخصوص کوهنوردی و اسکی کوهستان.
- هارنس‌های مخصوص دره‌نوردی و غارنوردی.
- هارنس‌های صنعتی و کار در ارتفاع و امداد و نجات
- هارنس سبک برای پیمایشهای بلند
همچنین هارنس‌هایی برای فعالیت‌های ورزشی تفریحی دیگری مانند پاراشوتینگ، پاراگلایدر، ویندسرفینگ، کایت‌سرفینگ، غواصی و غیره نیز تولید میشوند که در این متن و مقاله‌های دیگر به آنها نمی‌پردازم.
تاریخچه پیدایش هارنس در جهان و ایران
پیدایش هارنس‌های اولیه به دهه ۱۹۵۰ میلادی بازمی‌گردد، زمانی که نیاز به افزایش ایمنی در فعالیت‌های کوهنوردی و صعودهای فنی به‌شدت احساس شد. در ابتدا، از بندهای ساده‌ای به‌عنوان هارنس استفاده می‌شد که به مرور زمان با پیشرفت فناوری به مدل‌های امروزی با طراحی‌های ارگونومیک تبدیل شدند. این تغییرات نه تنها ایمنی کاربران را افزایش داد، بلکه راحتی و کارایی هارنس‌ها را نیز بهبود بخشید.
اختراع هارنس سنگنوردی به ژان ایمینک، کوهنورد زن هلندی در اواخر قرن نوزدهم نسبت داده میشود. در اوایل دهه ۱۹۶۰، در انگلستان برخی از نخستین هارنس‌های سنگنوردی توسط آلن واترهاوس، پاول سدون و تونی هوارد در کارخانه تجهیزات سنگنوردی ترول طراحی و ساخته شدند. در سال ۱۹۷۰، هارنس طراحی‌شده توسط کوهنورد بریتانیایی دون ویلانز توسط همین کارخانه برای استفاده در اکسپدیشن رخ جنوبی کوه آناپورنا ساخته شد. این هارنس به‌سرعت به تولید انبوه رسید و محبوبیت جهانی یافت.
در دهه ۱۹۶۰، کوهنوردان یوسمیتی نوآوری‌هایی مانند کمربند سوامی (Swami Belt) را ارائه دادند که چندین حلقه بافته‌شده دور کمر بود. به‌مرور، این طراحی تکامل یافت و با استفاده از تسمه‌های محکم بافته‌شده و حلقه‌های پا، به طرح اولیه هارنس‌های امروزی نزدیک شد. تأمین‌کنندگان تجهیزات کوهنوردی نیز با بهره‌گیری از تکنولوژی دوخت، به‌جای گره‌ها، هارنس‌های دوخته‌شده تولید کردند. صندلی سوامی از طریق مقاله‌ای در Summit Magazine در میان سنگ‌نوردان جهان شهرت یافت و به‌تدریج به استاندارد جهانی تبدیل شد.
تاریخچه هارنس در ایران
در گذشته، کوهنوردان ایرانی نیز، همانند همتایان خود در سراسر جهان، از تکنیک‌های رایج آن زمان برای اتصال ایمن به طناب استفاده می‌کردند. این روش‌ها شامل اتصال مستقیم طناب اصلی به کمر یا سینه با گره بولین سینه و همچنین استفاده از طنابچه‌های انفرادی و تسمه برای ایجاد این اتصال بودند.
در اواسط دهه پنجاه میلادی، اولین هارنس‌های تونیک‌فرم از برندهایی مانند کمپ و ادلوایس وارد ایران شدند. این هارنس‌ها طراحی متفاوتی نسبت به مدل‌های امروزی داشتند؛ نقطه ثقل آنها کمی بالاتر بود و اغلب به بند شانه مجهز بودند. بند شانه نیروی شوک را تا حدودی جذب می‌کرد، اما به دلیل انتقال فشار به ستون فقرات، استفاده از آنها محدودیت‌هایی داشت. با این حال، ورود این تجهیزات گامی مهم در ارتقای ایمنی کوهنوردی ایران محسوب می‌شد.
در دهه شصت شمسی، به دلیل شرایط خاص آن دوران، هارنس‌های دست‌ساز و شخصی‌ساخت به‌طور گسترده‌ای استفاده می‌شدند و اغلب جایگزین محصولات وارداتی شدند. این هارنس‌ها اگرچه از نظر طراحی و راحتی با استانداردهای جهانی فاصله داشتند، اما نسبت به روش‌های ابتدایی مانند عبور طناب از زیر بغل یا استفاده از گره‌های ساده، گزینه‌ای بهتر به شمار می‌آمدند. سقوط بر روی این هارنس‌ها به دلیل طراحی غیراستاندارد، همچنان دردناک بود، اما در مقایسه با روش‌های سنتی، ایمنی بیشتری را فراهم می‌کردند.
امروزه، انواع هارنس‌های کوهنوردی عمومی و تخصصی، با رعایت استانداردهای جهانی و از طریق نمایندگان رسمی، در بازار ایران عرضه میشوند و در اختیار کوهنوردان مبتدی و حرفه‌ای قرار می‌گیرند.
لوازم جانبی برای هارنس
هارنس، به‌عنوان یکی از تجهیزات ایمنی اصلی در کوهنوردی و دیواره‌نوردی، به‌تنهایی ابزار کاملی برای انجام فعالیت‌های صعود است. با این حال، در شرایط خاص یا فعالیت‌های تخصصی، استفاده از لوازم جانبی مانند حلقه حمایل حمل ابزار، حلقه مخصوص حمل چکش و دریل، کارابین پلاستیکی مخصوص حمل پیچ یخ، و حمایل شانه (تورست) می‌تواند کارایی و راحتی بیشتری برای کوهنورد فراهم کند. این ابزارها به‌عنوان ادوات تکمیلی در کنار هارنس استفاده میشوند.
- حمایل حمل ابزار: برای توزیع وزن تجهیزات در صعودهای فنی و دیواره‌نوردی و کاهش فشار بر هارنس استفاده میشود.
- حلقه مخصوص حمل چکش و دریل: امکان حمل ابزارهای سنگین را فراهم می‌کند.
- کارابین پلاستیکی مخصوص حمل پیچ یخ: برای حمل ایمن پیچ‌های یخ و اتصال به کمربند هارنس طراحی شده است.
- حمایل شانه (تورست): در صعود از طناب ثابت (صعود میمونی) برای ثابت نگه داشتن ابزارهایی مانند کرول به کار می‌رود.
استانداردهای هارنس
هارنس‌های کوهنوردی باید با استانداردهای بین‌المللی مانند UIAA و CE مطابقت داشته باشند: UIAA 105 که ایمنی و مقاومت در برابر سقوط را تضمین می‌کند، EN 12277 که استاندارد اروپایی برای طراحی و تحمل نیروی هارنس است، و CE 0120 که تطابق با قوانین ایمنی اتحادیه اروپا را نشان می‌دهد. این استانداردها تضمین می‌کنند که هارنس در شرایط سخت محیطی عملکرد مطلوبی داشته و ایمنی کاربر حفظ شود.
طول عمر هارنس، تاریخ انقضا
طول عمر هارنس به جنس مواد سازنده، میزان استفاده و شرایط نگهداری بستگی دارد. عموماً عمر مفید هارنس‌ها بین ۵ تا ۱۰ سال است. عواملی مانند قرارگیری در معرض نور خورشید، رطوبت، ساییدگی و استفاده نادرست می‌توانند این زمان را کاهش دهند.
نگهداری و مراقبت از هارنس
- شست‌وشو: هارنس را باید پس از هر استفاده در محیط آلوده با آب ولرم و شوینده‌های ملایم شست‌وشو داد.
- بازرسی دوره‌ای: بررسی منظم بندها، دوخت‌ها و حلقه‌ها برای اطمینان از سالم بودن آنها ضروری است.
- تعمیرات: در صورت آسیب‌دیدگی جزئی، تعمیرات باید توسط کارشناسان متخصص انجام شود. اما اگر آسیب جدی باشد، هارنس باید تعویض شود.
برای نگهداری و مراقبت از هارنس‌ها، تمامی هارنس‌های استاندارد دارای دفترچه راهنمای نگهداری هستند که طبق دستورالعمل‌های آن باید هارنس‌ها نگهداری شوند. برخی از مراقبت‌های معمول شامل موارد زیر است:
۱. شست‌وشو: در صورت لزوم، هارنس‌ها باید با آب گرم (ولرم) و بدون استفاده از سفید کننده‌ها و مواد شوینده قوی شست‌وشو شوند.
۲. خشک کردن: هرگاه هارنس خیس شد، باید قبل از انبار کردن، به دور از نور مستقیم خورشید خشک شود.
۳. جلوگیری از تماس با مواد خورنده: هارنس‌ها نباید با مواد خورنده مانند اسید باتری، حلال‌ها، سفید کننده‌ها، بنزین یا کلر تماس بگیرند.
۴. دما: هارنس‌ها نباید در معرض دمای بالاتر از ۱۴۰ درجه فارنهایت (۶۰ درجه سانتیگراد) یا زیر -۸۰ درجه فارنهایت (-۶۲ درجه سانتیگراد) قرار بگیرند.
این مراقبت‌ها باعث افزایش عمر مفید و ایمنی هارنس‌ها میشود و از احتمال آسیب و نقصان آنها جلوگیری می‌کند.
نگهداری و انبار
- هارنس ها نباید در جای مرطوب و نمناک انبار شوند. تمامی وسایل کار در ارتفاع باید در محیطی تمیز و خشک، دور از نور مستقیم خورشید و به دور از منابع گرما نگهداری شوند.
- هارنس و سایر وسایل کوهنوردی دوخته شده باید از جوندگان و حیوانات اهلی خانگی دور نگه داشته شوند.
- هارنس ها با افزایش سن ضعیف می شوند. عمر مفید یک هارنس با استفاده معمول و مراقبت مناسب، تقریباً پنج تا هشت سال است و بسته به تعداد دفعات استفاده از آن و شرایط استفاده از آن، می تواند کمی طولانی تر یا کوتاهتر باشد.
- اگر هارنس های آکنبد به مدت ده سال یا بیشتر بعد از تولید به درستی انبار نشده است، باید بازنشسته شوند.
عوامل کاهش طول عمر هارنس
- سقوط مکرر
- سایش و فرسودگی
- بریدگی
- استفاده مداوم
- حرارت
- نور خورشید
- مواد خورنده
بازرسی و بازنشستگی
هارنس‌ها، همانند سایر مسنوجات بافته شده از مواد و الیاف مصنوعی، دارای یک عمر مشخص و محدود هستند. این مدت زمان ممکن است بسته به تاریخ تولید، نحوه استفاده و نگهداری متغیر باشد.
توصیه میشود قبل و بعد از هر بار استفاده از هارنس، آن را به دقت بررسی کنید تا از وجود آسیب‌ها و ساییدگی‌ها مطمئن شوید. این امر بسیار اهمیت زیادی دارد زیرا از ایمنی شما در فعالیت‌های کوهنوردی و صعودها می‌تواند تأثیر بسزایی داشته باشد. هارنسی که آسیب دیده باشد، باید بلافاصله از حرکت استفاده خودداری و بازنشسته شود.
در صورت بروز شرایط زیر هارنس باید فوراً بازنشسته شود:
- هر نوع پارگی یا سوراخ در تار و پود.
- بافت سوخته شده، پوسیده شده یا ذوب شده.
- هر رشته نخ پاره شده، یا سایش سنگینی بر روی بافت هارنس وجود دارد.
- یکی از سگک ها ترک خورده، ضعیف شده، سوراخ شده یا به هر طریقی آسیب دیده یا تغییر شکل داده است.
- در صورتی که یک هارنس دچار یک یا سه سقوط شدید شده باشد، اما به وضوح آسیب نبیند، ممکن است برای بازنشستگی آماده باشد. اگر در مورد قابلیت اطمینان هارنس خود شک دارید، آن را بازنشسته کرده و یک هارنس جدید تهیه کنید.
ایمنی شرط نخست کوهنوردی است.
نمونه یک هارنس مدرن یخنوردی
به منظور جلوگیری از طولانی شدن این بلاگ، آن را به سه قسمت تقسیم کرده‌ام. شما را به مطالعه ادامه این بلاگ دعوت می‌کنم.
گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی
هارنس کوهنوردی چیست؟
هارنس و یا صندلی فرود و صعود وسیله است که بواسطه آن امکان اتصال ایمن ترو سریعتر کاربر به طناب صعود و یا فرود فراهم می‌آید. هارنس ها برای استفاده عمومی در تمام رشته ها و یا استفاده خاص طراحی و تولید میشوند.
وظیفه اصلی و فرعی هارنس چیست؟
وظیفه اصلی هارنس از هر مدل و یا برای هر کاری که باشد تقسیم فشار و شوک ناشی از سقوط به روی بدن بخصوص اندامهای تحتانی کوهنورد است. وظیفه فرعی هارنس نیز حمل ابزارآلات مختلف صعود و فرود است.
تناسب تقسیم بار به چه صورت است؟
تناسب تقسیم بار برای هارنس های عمومی معمولا شصت به چهل است. یعنی در طراحی آن دقت میشود فشار ناشی از سقوط شصت درصد به اندامهای تحتانی و چهل درصد فشار ترجیها به بالای استخوانهای لگن منقل شود
